معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

فرضیۀ دانش شهودی، بداهه‌پردازی در لحظه و اتکای صرف به ایدۀ مرکزی برای ایجاد جذابیت، هنوز در سینمای ایران حرف اول را می‌زند و این نقص بزرگ هنوز به عنوان یک غلط مصطلح در میان فیلم‌سازان جوان نیز به چشم می‌خورد. توضیح ساختار منطقی برای بارورکردن استعداد و خلاقیت و نسپردن همه چیز به بخت و اقبال و حس و لحظه، در کشوری که عبارت «آزمون و خطا» لقلقۀ زبان همگان است، دشوار و گاه ناممکن به نظر می‌رسد. آموزش سینما از دهۀ 1960 در میان دانش‌آموزان کالج‌های بیشتر کشورهای دنیا به صورت امری رایج درآمده است؛ اما در ایران هنوز در دانشکده‌ها به جای آموزاندن کار با دوربین و اصول نگارش زبان فارسی برای بهتر نوشتن فیلم‌نامه، با استفاده از شبه‌تئوری‌های نیمه‌کاره و پرکردن ذهن دانشجویان با واژگان انتزاعی، آنها را از مفاهیم عملی سینما دور و به بخش‌های توهم‌زای فرهنگی دانشگاهی نزدیک می‌کنند.

نویسنده در این کتاب تلاش می‌کند در دو بخش مجزا اما در تکمیل یکدیگر، ابتدا با تکیه بر آثار شاخصی از سینمای جهان و نمونه‌هایی از بهترین فیلم‌های کوتاه ایرانی در سال‌های اخیر، معیارهای نگارش و ساختارهای روایی را تبیین کند و در ادامه، در قالب درس‌گفتارهایی عملی معیارهای مطرح‌شده را در مرحله اجرا/ نگارش توضیح دهد. پرداختن به مراحلی چون «عزم» نوشتن و نیز توجه به ادبیات ایران و روش‌های اقتباس از آثار ادبی در این کتاب از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن است.

این کتاب برای کسانی است که می‌خواهند فیلم‌نامۀ کوتاه بنویسند؛ اما نوشتن فیلم‌نامه نیازمند مقدماتی است که ابتدا به روح و روان نویسنده برمی‌گردد. به همین دلیل گفتار یکم کتاب به آمادگی روانی نویسنده برای نگارش اختصاص یافته است؛ گفتنی است این بخش تفاوتی آشکار با کتاب‌های رایج آموزش فیلم‌نامه‌نویسی دارد.

منظور از ایده، رویدادی است که چیزی را در ذهن و داستانی را روی کاغذ به حرکت وادار کند و به این سبب به آن «ایدۀ محرک» می‌گویند. «مردی می‌میرد» به شرطی که به زندگی بعد از مرگ شخصیت اشاره کند، ایدۀ محرک محسوب می‌شود؛ اما «مردی که با مرده‌ای برخورد می‌کند» در هر شرایطی ایدۀ محرک است. «مردی می‌میرد» کنشی است که با خود و در خود شروع می‌شود و پایان می‌پذیرد، مگر آنکه گفته شود: «مردی می‌میرد و روح‌اش باقی سبحانه‌اش را می‌خورد، سر کار می‌رود، مردم او را می‌بینند (یا نمی‌بینند) و سرانجام وقتی حوصله‌اش از این بازی سر می‌رود، تصمیم می‌گیرد داخل جسم‌اش دراز بکشد و این بار واقعا از او جدا شود». گفتار دوم کتاب اختصاص به ایده‌پردازی در فیلم‌نامه دارد و در این گفتار ایده‌پردازی از آغاز تا انتها تبیین شده است.

پایبندی به روایت، که عبارت است از پافشاری بر خط اصلی داستان، سبب می‌شود ایده‌ها در گستره‌ای که طبیعت داستان معین می‌کند در پی هم روان ‌شوند. آنچه روایت را می‌سازد، اشارۀ مستقیم یا غیرمستقیم به کنش اصلی در مقدمۀ فیلم‌نامه است. به طور طبیعی کنش اصلی با اوج گرفتن، مسئلۀ داستان را آشکار می‌کند. در نتیجه، زمانی که ایدۀ محرک، چه بلافاصله و چه پس از مقدمه‌ای کوتاه خود را نشان می‌دهد، جهت روایت مشخص می‌شود و به عبارت دیگر، مسئلۀ داستان در کانون توجه بینندۀ فیلم قرار می‌گیرد. کنش و کشمکش موضوعی است که در گفتار سوم کتاب به آن پرداخته شده است.

صحنه‌نویسی موضوعی است که در گفتار چهارم بررسی شده است. در این گفتار دربارۀ قواعد بیرونی، قواعد درونی، انواع صحنه، خردکردن صحنه به لحظه و ... مباحثی مطرح شده است.

بخش دوم کتاب، دربرگیرنده چکیدۀ چند دوره تدریس «کارگاه فیلم‌نامۀ کوتاه» در نقاط مختلف ایران است که به شکل مدون و در قالب شیوه‌های بداهه‌پردازانۀ نگارش فیلم‌نامه، یعنی طرح‌هایی که راه گفتگو و مشارکت گروهی هنرجویان در کلاس‌ها به دست می‌آید، عرضه شده است. بیشتر ایده‌هایی که در متن درس‌گفتارها آمده، به صورت فیلم کوتاه ساخته شده یا در حال ساخت است. این کارگاه‌ها بیش از هر چیز دیگر و حتی یادگیری شگردهای فیلم‌نامه‌نویسی، می‌کوشد اشتیاق و انگیزۀ فعالیت را در میان هنرجویان تقویت کند.

فهرست مطالب کتاب:

پس‌گفتار

پیش‌نیاز: عزم نوشتن

ایده‌پردازی

کنش و کشمکش

صحنه‌نویسی

درس‌گفتارها

پی‌گفتار

فهرست فیلم‌ها