معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب، ترجمه‌ای از کتاب «زبان‌شناسی فرهنگی» نوشتۀ فرزاد شریفیان ـ دارای کرسی استادی زبان‌شناسی فرهنگی در دانشگاه موناش استرالیا ـ است. بخشی از این کتاب دیدگاه‌های نظری و تحلیلی و روش‌شناختی نویسنده را دربر دارد. جای‌جای این کتاب، تحلیل‌های مربوط به زبان، فرهنگ و شناخت را دربر می‌گیرد که در قالب گزارش پژوهش‌های گوناگون در طیفی از رخدادهای مختلف زبان فارسی و حتی سایر زبان‌ها آورده شده است. افزون بر این نویسنده به درستی افق آینده و گسترش این رشته را بررسی و سعی کرده است تلاش اخیر پژوهشگران در حوزۀ زبان‌شناسی فرهنگی را نیز به مخاطبان نشان دهد.

طبق تعریف پیترز حوزۀ کلی‌ای را که به پژوهش دربارۀ رابطۀ زبان و فرهنگ می‌پردازد، در اصطلاح می‌توان زبان‌شناسی فرهنگی نامید. این اصطلاح در آرای افرادی مانند پامر نیز به کار رفته است. زبان‌شناسی فرهنگی برای ساخت پایه‌های نظری خود از چند رشته یا زیررشتۀ علمی بهره برده که عبارتند از: روان‌شناسی شناختی، علوم پیچیدگی، شناخت توزیعی و مردم‌شناسی. این رشته در چند حوزۀ زبان‌شناسی کاربردی از جمله ارتباطات بین‌فرهنگی، کاربردشناسی بین‌فرهنگی، زبان‌های انگلیسی دنیا، تدریس زبان انگلیسی به عنوان زبان بین‌المللی و تحلیل کلام سیاسی به کار رفته و همچنین از این رشته‌ها بهره گرفته است. فصل اول کتاب اختصاص به بیان کلیاتی دربارۀ زبان‌شناسی فرهنگی دارد.

فصل دوم به‌تفصیل به مطالعۀ چارچوب تحلیلی زبان‌شناسی فرهنگی پرداخته است. به عبارت دیگر با ارائۀ اطلاعات دقیق‌تر دربارۀ مهم‌ترین ابزارهای تحلیلی زبان‌شناسی فرهنگی به‌ویژه طرح‌واره‌ها، مقوله‌ها و استعاره‌های فرهنگی، مفهوم‌سازی‌های فرهنگی و زبان بررسی شده است. هر یک از این موارد با انتخاب مثال‌هایی برگرفته از زبان‌ها و گونه‌های زبانی متعدد مطرح شده‌‌اند.

در فصل سوم جزئیات بیشتری دربارۀ استعاره‌های فرهنگی و جسمانی داده شده است. این استعاره‌ها در مقایسه با سایر استعاره‌های فرهنگی نسبتاً متداول‌تر هستند. افزون بر این در این فصل با تمرکز بر فرهنگ و زبان فارسی به ذکر نمونه‌هایی از استعاره‌های برگرفته از مفهوم «دل» به عنوان عضوی از بدن در فارسی پرداخته شده است. در این فصل نویسنده با تمرکز بر زبان‌شناسی فرهنگی و تحلیل کاربردهای متغیر واژۀ «دل» به عنوان کلمه‌ای مربوط به اعضای بدن در زبان مادری، تلاش کرده تا درک بهتری از عملکرد اصطلاحات مربوط به اعضای بدن در مفهوم‌سازی‌های انتزاعی مربوط به عواطف، احساسات و استعدادهای عقلانی و روحانی ارائه دهد.

یک سؤال مهم برای گسترش بیشتر زبان‌شناسی فرهنگی، به عنوان یک دیدگاه چندرشته‌ای، چگونگی روش‌شناسی آن است. فصل چهارم کتاب با تمرکز بر این موضوع، به بررسی روش‌های گوناگون پژوهش در زمینۀ زبان‌شناسی فرهنگی طی چند دهۀ گذشته پرداخته است.

نویسنده در فصل پنجم به طرح‌واره‌های فرهنگی به عنوان اولین ابزار تحلیل از سه ابزار تحلیلی اصلی زبان‌شناسی فرهنگی پرداخته تا از این طریق چارچوبی تحلیلی برای بررسی ابزارهای کاربردشناختی از قبیل کارگفت‌ها یا رویدادهای گفتاری، کارگفت‌های موقعیتی و کارگفت‌های عینی به دست آید. در این راستا، طرح‌واره‌های فرهنگی کاربردشناختی به دقت تشریح شده‌‌اند.

از منظر زبان‌شناسی فرهنگی، احساسات دارای دو بعد مفهومی و جسمی یا فیزیکی هستند. جنبۀ مفهومی احساس تا حد بسیاری ساخته و پرداختۀ فرهنگ است. همواره فرایندهایی همچون طرح‌واره‌سازی، مقوله‌بندی و مفهوم‌سازی بین حوزه‌ای بر احساسات اعمال شده‌‌اند. بر همین اساس طرح‌واره‌های فرهنگی، مقوله‌های فرهنگی و استعمارهای فرهنگی احساسات به وجود آمده و همان‌گونه که از نامشان برمی‌آید، همه از ساختاری فرهنگی برخوردار بوده‌اند. در فصل ششم کتاب این موارد به ترتیب مقوله‌های احساسی، استعاره‌های احساسی و طرح‌واره‌های احساسی نامیده شده و ارتباط آنها با زبان‌شناسی فرهنگی بررسی شده‌اند.

نظام‌های معنوی مانند مذهب، جهان‌بینی‌ها یا نظام‌های ویژه‌ای را برای مفهوم‌سازی مفاهیمی چون جهان، زندگی، مرگ، اخلاق، آفرینش، آخرت، سرنوشت و .... به کار می‌برند. در فصل هفتم نخست سنت عرفانی تصوف از منظر زبان‌شناسی فرهنگی و پس از آن مفهوم‌سازی‌های فرهنگی مرتبط با مسیحیت و آیین بودا در تایوان بررسی شده و در نهایت در بخش پایانی، مفهوم‌سازی اماکن مقدس در انگلیسی بومیان استرالیا ارائه شده است.

از دیدگاه زبان‌شناسی فرهنگی، گفتمان سیاسی عمیقاً ریشه در مفهوم‌سازی‌های فرهنگی دارد. این نگرش به طور خاص در عرصۀ بین‌الملل بسیار مهم است. فصل هشتم کتاب اختصاص به بررسی زبان‌شناسی فرهنگی و گفتمان سیاسی دارد.

در فصل نهم کتاب ابتدا به فرایندهای بومی‌سازی زبان پرداخته شده و سپس مثال‌هایی از طرح‌واره‌ها، مقوله‌ها و استعاره‌های فرهنگی در گروهی از گونه‌های زبان انگلیسی در دنیا ذکر شده است.

نویسنده نمونه‌های بسیاری ارائه کرده تا نشان دهد از دیدگاه زبان‌شناسی فرهنگی می‌توان ارتباطات میان‌فرهنگی بین مخاطبان را به بهترین شکل ممکن بررسی کرد. عدم برقراری این نوع ارتباطات، نشان‌دهندۀ تفاوت در شیوۀ مفهوم‌سازی تجربیات گروه‌های مختلف است؛ به عبارت دیگر در این موقعیت‌های ارتباطی ار طرح‌واره‌ها، مقوله‌ها و استعاره‌های فرهنگی متفاوتی استفاده می‌شود. وولف و پولزن‌هگن مدعی هستند «به رسمیت شناختن تنوع میان‌فرهنگی در سطح مفهومی، رویکردی تفسیری و شدیداً معنی‌محور برای مطالعۀ ارتباط میان‌فرهنگی می‌طلبد» که در زبان‌شناسی فرهنگی ارائه می‌شود. فصل دهم شامل مثال‌هایی در تأیید این دیدگاه است.

در فصل یازدهم به بررسی جنبه‌های متفاوت توانش فرافرهنگی از دیدگاه زبان‌شناسی فرهنگی پرداخته شده است؛ اما ابتدا مفهوم جهانی‌سازی و رابطۀ آن با مفهوم گویندۀ بومی بحث شده است.

چنین به نظر می‌رسد که نسبیت زبانی با درنظر گرفتن رابطۀ زبان و تفکر یک فرضیه یا مجموعه نظریه ارائه می‌دهد. در حالی که زبان‌شناسی فرهنگی چارچوبی تحلیلی و نظری پیشنهاد می‌کند تا از طریق آن ویژگی‌های زبانی مفهوم‌سازی‌هایی را که از تجربیات فرهنگی سخن‌گویان نشئت می‌گیرد، بررسی کند. فصل دوازدهم کتاب اختصاص به بررسی زبان‌شناسی فرهنگی و نسبیت زبانی دارد.

در فصل پایانی کتاب به عنوان نتیجه‌گیری، خلاصه‌ای از پژوهش‌های جاری یا در حال انجام حوزۀ زبان و فرهنگ ارائه شده است. به عبارت دقیق‌تر بیشتر پژوهش‌های گنجانده‌شده در دو اثر جدید نویسنده ـ یعنی «راهنمای زبان و فرهنگ روتلج» و «تازه‌ترین پیشرفت‌ها در زبان‌شناسی فرهنگی» ـ در این فصل خلاصه شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

فصل 1: زبان‌شناسی فرهنگی

فصل 2: مفهوم‌سازی‌های فرهنگی و زبان

فصل 3: استعاره‌های فرهنگی و جسمانی

فصل 4: روش‌های پژوهش در «زبان‌شناسی فرهنگی»

فصل 5: زبان‌شناسی فرهنگی و کاربردشناسی

فصل 6: زبان‌شناسی فرهنگی و پژوهش دربارۀ احساس

فصل 7: زبان‌شناسی فرهنگی و مذهب

فصل 8: زبان‌شناسی فرهنگی و گفتمان سیاسی

فصل 9: زبان‌شناسی فرهنگی و گونه‌های زبان انگلیسی در دنیا

فصل 10: زبان‌شناسی فرهنگی و ارتباط میان‌فرهنگی

فصل 11: زبان‌شناسی فرهنگی و آموزش انگلیسی به عنوان یک زبان بین‌المللی

فصل 12: زبان‌شناسی فرهنگی و نسبیت زبانی

فصل 13: آخرین پیشرفت‌ها و جدیدترین پژوهش‌ها دربارۀ زبان و فرهنگ