معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در میان همۀ کشورهای مسلمان، ایران به دلیل سابقۀ تاریخی و ذخیرۀ فرهنگی خاصی که دارد، تنها کشوری است که دارای چهار شکل نمایش تراژیک (تعزیه)، کمدی (روحوضی)، دو نوع نمایش عروسکی: نخی (خیمه‌شب‌بازی) و دستکشی (جی‌جی ویجی) است و اگر به اینها نمایش سایه‌بازی و ده‌ها معرکه‌گیری یا خرده‌نمایش‌های میدانی مانند بندبازی، مارگیری، پهلوان‌بازی، عنتربازی و .... افزوده شود، می‌بینیم که نیاکان ما در بدترین شرایط اجتماعی و هولناک‌ترین برهه‌های تاریخ سراسر جنگ و آشوب گذشته، چگونه و با چه همتی توانسته‌اند با دست‌های خالی «مدیوم» یا شیوه‌های بیان هنری ویژۀ فرهنگ خود را خلق کنند تا بتوانند مابین اصحاب فرهنگ و مردم و طبقات و اقشار مردم با یکدیگر، پل‌های ارتباطی فکری و عاطفی ایجاد کنند.

بی‌تردید فراگیرترین و مردمی‌ترین این شیوه‌های بیان فرهنگی و هنری «نقالی» یا روایت است و نقالان که همواره فرهنگ متحرک جامعۀ ما بوده‌اند، توانسته‌اند به‌خوبی در همۀ ادوار رابطۀ همۀ اقشار و طبقات با یکدیگر، راوی تاریخ به زبان مردم و احیاگر اسطوره‌های کهن در سطح ملی باشند. اینان که در دورۀ اشکانیان «گوسان» یا «گوسانی» نامیده می‌شدند و بعدها در دورۀ ساسانیان بر آنها نام «خنیاگر» نهاده بودند، در دورۀ فرهنگ اسلامی نیز همچنان به کار و هنر خود سخت‌کوشانه ادامه دادند و هم‌اکنون نیز «دنگ‌بیژ»ها یا «چریکه‌خوان» های کرد در کردستان را می‌توان تداوم و بازماندۀ شیوۀ کهن و اصیل آنها دانست.

نویسنده در این کتاب کوشیده تا با یک کتاب‌شناسی جامع و توضیح دقیق پاره‌ای اصطلاحات، ریشه‌ها، تکوین و انواع و فنون نقالی را تشریح و جمع‌بندی کند.

در مقدمۀ کتاب به تعریف نقالی پرداخته شده و دربارۀ پیدایش نقالی و ویژگی‌های مرشد مطالبی ارائه شده است.

نقالی تنها منحصر به مرزهای ایران نیست و یک گونه نمایش جهانی است که شیوه‌های آن در جای‌جای دنیا نسبت به فرهنگ، آداب و رسوم، سنن، زمان و حتی دین و مذاهب مردم تغییر و تحول یافته و شکل و ریختاری خاص به خود گرفته است. فصل اول کتاب اختصاص به بررسی نقالی در دیگر کشورها دارد که در این‌باره نقالی در هند، چین و ایران به تفصیل بررسی شده است.

در سیر تاریخ و افزوده‌شدن قدمت به هنر نقالی، نقل شاخ و برگ‌های بسیار پیدا نمود و تقسیم‌بندی‌هایی در آن صورت پذیرفت؛ حتی در حدی که گاه مرشد یا نقالی صرفاً در یک نوع از نقل و نقالی استادی چیره‌دست بود و با اینکه همه‌چیزدان بود؛ اما تبحر و استادی خویش را یک رشته و یک نقل و یک منبع نقالی و حتی گاه در یک مجلس نشان می‌داد. تا اینکه طومارها و گسترش منابع نقالی خود را نمایان کرد. بر اساس شیوۀ نقل، نقالی را می‌توان به چند بخش تقسیم نمود؛ از جمله نقل نمایشی، نقل موسیقایی، و نقل سخنوری. اما با توجه به محتوا باید اینگونه تقسیم کرد: نقل عوام، نقل خواص، نقل محارم. اینها شیوه‌های نقالی است که در فصل دوم بررسی شده است. اما انواع نقل که در ادامۀ این فصل بدان پرداخته شده، عبارتند از: نقل و نقالی دینی، نقل و نقالی اسطوره‌ای، نقل و نقالی درباری، نقل و نقالی حماسی، نقل و نقالی تاریخی، نقل و نقالی ملاحان، نقل و نقالی سیاحان و نقل و نقالی بزمی (غنایی).

نقل و نقالی از دیرباز در ایران‌زمین طرفداران خاص و ویژۀ خود را داشته و بسیاری از مردم به این هنر گرانقدر و کهن عرض ارادت خود را می‌نمایانده‌اند. اما این نقل و نقالی اسباب و لوازمی داشته که در فصل سوم به تفصیل دربارۀ آن بحث و بررسی انجام شده است؛ از قبیل اسباب و ابزار نقالی، مکان نقل، لباس نقالی، و .... . در ادامۀ این فصل ترتیب نقالی به شیوۀ سنتی تبیین شده که به ترتیب عبارت است از: پیشخوانی، ذکر نام و یاد خدا، اذن بزرگان جمع و رخصت‌طلبی، شروع نقل و داستان، پابند، گریز، نگه‌داشتن نقل و داستان در نقطۀ تعلیق و هیجان‌انگیز، دعا و ثنا به دم مرشد، دوران زدن و مددگرفتن و چراغ گرفتن یا پول جمع کردن، و گروگرفتن با گروکشی.

اجرای نقالی مجموعه‌ای است درهم‌تنیده از شگردها و تکنیک‌های متفاوت اجرایی و روایی که نقال فی‌البداهه از آنها سود می‌برد و در راستای روایت نمایش تک‌نفرۀ خود، یک‌به‌یک و گاهی مجموعه‌ای از آنها را مورد استفاده قرار می‌دهد. در فصل چهارم کتاب شگردهای نقالی ذیل عنوان‌های بیانی، رویدادی، و شگردهای مرسوم اجرای نقل بررسی شده است.

در پایان کتاب نیز به برخی اصطلاحات نقل و نقالی اشاره شده و معنای آنها به تفصیل بیان شده است.

فهرست مطالب کتاب:

نقالی چیست

پیدایش نقالی

فصل اول: نقالی در دیگر کشورها

فصل دوم: انواع نقل و نقالی

فصل سوم: نقل و اسباب نقل

فصل چهار: شگردهای نقل

برخی اصطلاحات نقالی

منابع