۹۵۸
۳۵۱
حدیث دیگران: شرق‌شناسی در برابر غرب‌شناسی (تصویرهای فرهنگی و ادبی ایران و فرانسه)

حدیث دیگران: شرق‌شناسی در برابر غرب‌شناسی (تصویرهای فرهنگی و ادبی ایران و فرانسه)

پدیدآور: لیتیسیا ننکت ناشر: تمدن علمیتاریخ چاپ: ۱۳۹۹مترجم: احیاء عمل‌صالح، منیژه عبداللهی مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۴۴۰شابک: 6ـ082ـ631ـ622ـ978تعداد صفحات: ۲۷۰

خلاصه

نویسنده در این کتاب تلاش کرده از شیوه‌های رایج و بعضاً دانشگاه تا حدی فاصله بگیرد و از دیدگاهی متفاوت بر مفهوم و موضوع شرق‌شناسی نظر افکند.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

 

این کتاب حاصل تأملات چندسالۀ خانم دکتر لیتیسیا ننکت و برگرفته از رسالۀ دکتری ایشان در رشتۀ مطالعات خاور نزدیک و خاورمیانه از مدرسۀ مطالعات مشرق‌زمین و افریقا از دانشگاه لندن است. خانم ننکت برای این تحقیق موفق به کسب جایزه از انجمن بریتانیایی مطالعات خاورمیانه گردیده و در حال حاضر در دانشگاه نیوساوت ویلز سیدنی استرالیا در حوزۀ شرق‌شناسی مطالعات خود را ادامه می‌دهد. نویسنده در این کتاب تلاش کرده از شیوه‌های رایج و بعضاً دانشگاه تا حدی فاصله بگیرد و از دیدگاهی متفاوت بر مفهوم و موضوع شرق‌شناسی نظر افکند. توضیح آن‌که مطالعات رایج شرق‌شناسی صرف‌نظر از تاریخ آغاز پرابهام و مغشوش آن‌که از دوران ویرژیل تا جنگ‌های صلیبی و تا دوره‌های جدیدتر را دربر می‌گیرد، همواره با مباحث سنگین دانشگاهی و مطالعات کلاسیک استادان فن در حوزه‌های تاریخی، جنگ‌ها و رویارویی‌های میدان جنگ و مناسبات میان کشورها همچون اعزام سفرا و نمایندگان و دیگر مراودات معمول در حوزۀ سیاست همراه بوده و نسبت به دیگر وجوه اندیشه‌ورزی و فکری و تاریخ اندیشه و فلسفه که باستان‌شناسی را نیز دربر می‌گیرد و همچنین مطالعات در حوزه‌های مذهبی برای مثال در باب رقابت‌های مسیحیان و یهودیان با مسلمانان یا اعزام هیئت‌های مذهبی بی‌توجه بوده است.

نکته قابل تأمل در این کتاب آن است که نویسنده مبدأ پژوهش خود را متن‌های داستانی و متن‌های سفرنامه‌ای یا داستان‌های سفر که غربیان و اختصاصاً فرانسویان نگاشته‌اند قرار داده است؛ تا در درجۀ نخست ریشه‌های نگرش مردم و افراد و آحاد غربی و غرب‌نشینان را دربارۀ ایران از خلال این داستان‌ها بررسی کند و نشان دهد که چگونه این آثار توفیق یافتند تصویری پایدار از شرق و مشرق‌زمین به عنوان سرزمین افسانه‌ها و خوش‌باشی‌ها  در ذهن غربی‌ها (که مستشرقان نیز از آن در امان نبودند) ارائه دهند. سپس نویسنده به سوی دیگر این طیف توجه کرده و با بررسی آثار نویسندگان ایرانی، نگرش مردم مشرق‌زمین و به‌ویژه ایرانیان را به غرب و آزادی از نوع غربی و به طور کلی شیوۀ زندگانی و تفکر غرب‌نشینان بیان کرده و نشان داده که چگونه ایرانیان به غرب رویکردی دوگانه دارند که از نوعی تصویر مدینه فاضله‌ای آمیخته با خوف و وهم همراه با احساس دور بودن و غریبه بودن آغاز می‌شود و تا مرزهای بدبینی و حتی پرخاشگری (همچون غرب‌زدگی آل احمد) پیش می‌رود. دست آخر نویسنده دریچه‌ای به نوع سوم از داستان‌ها و نوشته‌هایی گشوده که یا به صورت داستان‌های خودنوشت یا به گونه‌های دیگر همچون رنج‌نامه و خاطرات روزانه و شرح زندگی در غربت، نگاشتۀ کسانی است که خود در دل تمدن غرب و به عنوان نمونه در شهر پاریس زندگی می‌کنند. به این ترتیب نقبی ‌زده به همان مفهوم قدیمی که نه در غربت دلم شاد و نه جایی در وطن دارم و از این منظر دیدگاه ایرانیان غرب‌نشین را که برخوردار از فضای غربی همچنان دل و چشمشان به شرق است، نسبت به غرب و تمدن غربی و نیز نسبت به مشرق‌زمین بررسی کرده است همچنین نویسنده از آن دسته از آثار ایرانیانی که نوشته‌های خود را نه به فارسی که به زبان‌های دیگر غربی می‌نویسند، غافل نمانده و در تحلیل خود به آنها نیز توجه کرده ‌است. به‌ویژه به دلیل اینکه خود اصالتاً فرانسوی است، به‌خوبی توانسته آثار نویسندگان فارسی‌زبانی که نوشته‌ها و داستان‌های خود را به زبان فرانسوی نوشته‌اند بررسی کند و دیدگاه این گروه از نویسندگان را مورد کنکاش و بررسی قرار دهد.

نویسنده در فصل اول کتاب، تأثیر گفتمان شرق‌شناسی بر روی نویسندگان فرانسوی معاصر که دربارۀ ایران و ایرانیان می‌نویسند را بررسی کرده و با ارائه مثال‌هایی از دو کتاب (یک رمان تاریخی شرق‌شناسی و یک سفرنامه در مورد ایران) نشان داده که تصاویر ارائه‌شده در مورد دیگریِ ایرانی از کلیشۀ بیناگفتمانی شرق‌شناسان پیروی می‌کند. همچنین نشان داده که کتاب‌های راهنمای گردشگری همان نقش بیناگفتمانی را برای نویسنده ـ گردشگر بازی می‌کند که ژانر داستان برای نویسندگان رمان‌های تاریخی شرق شناسی ایفا می‌کند. همچنین در این فصل نشان داده شده که فرد ایرانی در آثار داستانی شرق‌شناسی همیشه یک دیگری دورافتاده است. در این آثار هرگز یک شخصیت ایرانی به طور دقیق و مفصل یا به عنوان شخصیتی که به خوانندۀ فرانسوی نزدیک باشد، توصیف نشده است. بنابراین ایرانی طرح‌شده در این آثار، یک دیگری و یک بیگانه است. به همین ترتیب ایران همواره به عنوان سرزمین انتزاعی در نظر گرفته شده و هرگز به طور روشن و به صورت تحلیلی توصیف نشده است.

در فصل دوم پس از نگاهی گذرا به متونی که روزنامه‌های فرانسوی در مورد ایران نگاشته‌اند، متن‌های ژورنالیستی نگارش ایرانیان به زبان فرانسوی کاویده می‌شود. سپس رمان‌های تعلیمی (نظریه‌ای) که نویسندگان ایرانی به زبان فرانسوی نوشته‌اند، در سه‌دسته‌بندی کلی: سرگذشت خودنوشت، خودداستان یا رمان خودنوشت و رنج‌نامه‌ها با یکدیگر مقایسه می‌شوند. در این آثار صدای راوی تنها صدای مسلط است که خواننده را مستقیم هدف قرار می‌دهد و به او تعلیم می‌دهد که چگونه در مورد مسائل مطرح‌شده در کتاب بیندیشد. روش نگارش متن و شیوۀ بیان کاملاً روشن است و خواننده به‌راحتی می‌تواند صدای راوی را بعد از خواندن متن، صدای خود بداند.

در فصل سوم با توجه به دوگونه گفتمان غرب‌شناسانه در ایران: غرب‌شناسی تقلیدی با رویکرد تحسین‌آمیز به غرب و غرب‌شناسی بومی با رویکرد غرب‌ستیز، آثار ادبی و متون پدیدآمده در داخل ایران بررسی شده است که بر این اساس می‌توان دیدگاه نویسندگان ایرانی را که در ایران زندگی می‌کنند به سه دسته تقسیم کرد: دیدگاه نخست با نظری مثبت روایتی آرمان‌گرایانه از فرانسه به عنوان مهد هنر و آزادی ارائه می‌دهد که کشور فرانسه را به عنوان سرزمینی اثیری سرشار از هنر و زیبایی به تصویر می‌کشد. ترجمه‌های فارسی از متون ادبی و فلسفی فرانسوی عمده‌ترین آثاری هستند که این دیدگاه را تقویت می‌کنند. در نظر گروه دوم فرانسه دیگر نقش رهبری جهان اندیشه را ندارد و به عنوان تجسم نوع خاصی از عمل سیاسی و تعصب سیاسی ظاهر می‌شود. به همین دلیل نگاهی انتقادآمیز و سخت‌گیرانه به فرانسه و فرهنگ فرانسوی دارند که در آثار ادبی به صورت انتقاد از روشنفکران و متفکران ایرانی که در غرب زندگی می‌کنند، مطرح می‌گردد. در دیدگاه سوم که غرب‌شناسان بومی‌گرا را دربر می‌گیرد، به طور معمول فرانسه به عنوان کشوری منحط و در مقایسه با شیطان بزرگ که همان ایالات متحده است، شیطان کوچک به حساب می‌آید و به شدت آماج حمله و نقد است.

در فصل چهارم چگونگی کارکرد تبعید به عنوان دست‌مایه‌ای ادبی که در آفرینش آثار فارسی به قلم ایرانیان ساکن خارج از کشور موثر بوده است، به بحث گذاشته شده و ادبیات در تبعید از منظر سه ویژگی عمده یعنی ویژگی‌های موضوعی، سبکی و عمومی بررسی شده است. در این فصل همچنین نشان داده شده مضمون تبعید هم به عنوان موضوع اثر و هم به عنوان محلی برای ساختار و سبک اثر موجب شده که متون فارسی از منظر ادبی غنی‌تر جلوه کنند. در ادامۀ این فصل ضمن بررسی و تحلیل سه داستان کوتاه از گلی ترقی، توضیح داده شده که بیشتر این نویسندگان به زبان فارسی می‌نویسند تا ارتباط خود را با زندگی پیش از تبعید در خاطرات و در حافظه تداوم بخشند و در عین حال به وسیله زبان نقطه اشتراک خود را با سایر نویسندگان ایرانی حفظ کنند.

در فصل پایانی گونه‌ای خاص از رمان که به عنوان رمان تلفیقی نامیده شده، معرفی و ویژگی‌های سبکی آن به بحث گذاشته شده است. سپس همین ویژگی‌ها در رمان‌های مطرحی که نویسندگان ایرانی‌تبار به زبان فرانسوی نوشته‌اند بررسی می‌شود و از این رهگذر رمان «گورستان شیشه‌ای» نوشته سرور کسمایی شرح و نقد شده است. در ادامه متونی از نویسندگان فرانسوی که در همین دستۀ رمان‌های تلفیقی قرار می‌گیرند و در آنها ایرانیان به عنوان دیگری مطرح شده‌اند، همچون رمان کوتاه «خلال دندان» از ژان ـ ایو لکوا معرفی و بررسی می‌شوند. در این بررسی ها نشان داده شده که این متون بسته به میزان تلفیقی‌بودنشان به نوبۀ خود تصاویری از آن دیگری ارائه می‌دهند که در مورد نویسندگان ایرانی‌تبار، این فرآیند به تصویر کشیدن آن دیگری از فاصله‌ای که آنها میان متن شرقی و نگارش غربی حس می‌کنند نشئت می‌گیرد. سرانجام در نگاهی کلی این نکته طرح شده که اگرچه این نویسندگان را هنوز هم می‌توان به عنوان نمایندگان کشور خود و در چارچوب‌های ملی درک کرد، عنصر غیرقابل‌انکاری از فراملی‌گرایی در آثار آنها وجود دارد که در نهایت به درک گسترده‌تری از خود در آثار آنها می‌انجامد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

مقدمۀ نویسنده

تصویر یا بازنمود آن دیگری

صورت بندی روابط متقابل ایران و فرانسه

روش کار و چگونگی انتخاب منابع و مراجع

فصل نخست: چگونه می‌توان ایرانی بود؟

فصل دوم: تصویر ایران در متون و نوشته‌های فرانسوی

فصل سوم: شیطان کوچک، رویکرد متون ایرانی به فرانسه

فصل چهارم: ادبیات فارسی در غربت

فصل پنجم: غلبه بر دیگری بودن، متون تلفیقی فرانسوی و فارسی

یادداشت‌ها

فهرست منابع

نام‌نامه

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ایران در آینۀ شعر روس

ایران در آینۀ شعر روس

میخاییل سینلنیکوف

این کتاب برگرفته از کتاب «ایران و درون‌مایه‌های ایرانی در شعر شاعران روس» اثر میخاییل سینلنیکوف شاعر

منابع مشابه بیشتر ...

نفوذ سرخ (1299 ـ 1320)

نفوذ سرخ (1299 ـ 1320)

احمدرضا زارعی

در این کتاب کوشیده شده نفوذ ایدئولوژیک و اطلاعاتی روسیه در ایران از سال 1299 تا 1320 به صورتی اجمالی

داج: نگاهی به زندگی و ترجمۀ ترانه‌های امی واینهاوس با رویکرد زبان‌شناختی تجربی

داج: نگاهی به زندگی و ترجمۀ ترانه‌های امی واینهاوس با رویکرد زبان‌شناختی تجربی

به کوشش و ترجمۀ فرزام کریمی

در پیش‌گفتار این کتاب، گردآورنده و مترجم در نوشتاری به بررسی نقش ارتباطات میان‌فرهنگی در ترجمه‌های ف