معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

از عمر روایت‌شناسی که بیشتر از طریق ترجمه به حوزۀ نقد و نظریۀ ادبیات فارسی وارد شده، بیش از دو دهه نمی‌گذرد. امروه چند کتاب اصلی این حوزه به جامعۀ فارسی‌زبانان معرفی شده و انتظار می‌رود تا پایان سدۀ چهاردهم شمسی، بخش اعظم این منابع به فارسی ترجمه شود. با این حال یکی از مسائل اصلی در این حوزه، ترجمۀ واژگان و اصطلاحات خاص بوده است.

این کتاب که بیشتر از رویکرد روایت شناختی ژنت و پیروان او مانند چتمن، ریمون کنان، تولان، اشتانسل و فلودرنیک تبعیت می‌کند، در وهلۀ نخست به فرهنگ‌نامه‌ای توصیفی می‌ماند که واژگان و اصطلاحات اصلی روایت‌شناسی ساختارگرا را با شرح و بسطی بیشتر از فرهنگ‌نامه‌های توصیفی معمولی به همراه بخش‌های آغازین آثار ادبی مطرح در معرض دید کاربران قرار می‌دهد. از این‌رو درست است که کتاب قالب فرهنگ‌نامۀ مرسوم را ندارد، در حد فرهنگ‌نامه‌ای تخصصی، رویکرد روایت‌شناختی ساختارگرایانۀ متأسی از ژنت و پیروان او را معرفی می‌کند. در مجموع مانفرد یان در این کتاب، مؤلفه‌های اصلی روایت‌شناسی ساختارگرا را به همراه ذکر منابع اصلی مرتبط با مباحث و ارائۀ نمونه‌هایی از آثار ادبیات داستانی، معرفی، تحلیل و بررسی می‌کند.

اما این کتاب چند ویژگی دارد: اول اینکه چراغی پیش روی خواننده برمی‌افروزد تا بتواند بهتر و کارآمدتر در سایۀ نظریۀ روایت، در جهان داستان سیر کند. خواننده با این چراغ می‌تواند به منزلگاه‌های ابتدایی، میانی و انتهایی جهان داستان با چشمی بیناتر و گوشی شنواتر سرک بکشد، به این امید که از گلستان ادبیات داستانی به درکی کامل‌تر دست یابد. دوم اینکه خواننده در معیت یان با گردشی کوتاه در نظریۀ روایت که به منزلگاهی برای ادبیات داستانی می‌ماند، با واژگان و اصطلاحات اصلی روایت‌شناسی، نظریه‌ها، رویکردها، چهره‌ها و منابع مهم این حوزه آشنایی مقدماتی اما مفید و کارآمد پیدا می‌کند و البته دیگر بر عهدۀ خود خود اوست که این مقوله‌ها را با مراجعه به منابعی که نویسنده در اختیار او قرار می‌دهد، بپوید و بکاود. سوم اینکه یان می‌کوشد واژگان و اصطلاحات اصلی را دقیق‌تر، مرتبط‌تر و کارآمدتر از سایر کتاب‌های مشابه معرفی کند. در مجموع می‌توان این کتاب را فرهنگ‌نامۀ توصیفی جیبی کوچک و خوش‌خوانی دربارۀ روایت‌شناسی ساختارگرا به شمار آورد.

نویسنده مؤلفه‌های اصلی «داستان» و «گفتمان» موردنظر روایت‌شناسان را در هشت فصل معرفی می‌کند. در فصل اول از مقدمات و مبانی اصلی روایت‌شناسی و به‌ویژه آغازین روایت‌های داستانی سخن می‌گوید. در فصل دوم، رویکرد روایت‌شناختی را معرفی و ژانرها، ارتباط و سطوح روایت را تحلیل و بررسی می‌کند. در فصل سوم از مؤلفۀ روایتگری که به تعبیر برخی سومین مؤلفۀ روایت‌شناسی است، نام می‌برد و در پرتو آن، مبحث صدای روایی و کانونی‌شدگی را بررسی می‌کند و از موقعیت‌های روایی اشتانسل، روایت‌شناس پیشگام آلمانی سخن به میان می‌آورد. در فصل چهارم به حوزۀ دستور زبان داستان پا می‌گذارد و به اختصار کنش، رخدادها و پیرنگ روایت را بررسی می‌کند. فصل ششم اختصاص به واکاوی صحنه‌پردازی و فضای داستانی دارد. موضوع فصل هفتم نیز شخصیت و شخصیت‌پردازی در روایت است. در فصل هشتم نیز خواننده با وجوه بازنمایی گفتمان روایی و به‌ویژه گفتمان مستقیم، غیرمستقیم و گفتمان غیرمستقیم آزاد و صدالبته سیلان ذهن و تک‌گویی درونی و حدیث نفس آشنا می‌شود.

کتاب با تحلیل مختصر داستان کوتاه «تابلوی قایق ماهی‌گیری» اثر آلن سیلیتو نویسندۀ انگلیسی، از دیدگاه روایت‌شناسی پایان می‌یابد. نویسنده منبعی کامل و به‌روز را ضمیمۀ نوشتار خود کرده و مترجم به این آثار تحشیه‌هایی افزوده و برخی از آنها را به خوانندگان فارسی‌زبان معرفی کرده است. واژه‌نامۀ فارسی ـ انگلیسی و انگلیسی ـ فارسی افزودۀ مترجم است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مترجم

روایت 1: سرآغاز

روایت 2: چارچوب روایت‌شناختی

روایت 3: روایتگری، کانونی‌شدگی و موقعیت‌های روایی

روایت 4: کنش، تحلیل داستان و نقل‌پذیری

روایت 5: زمان دستوری، زمان و وجوه روایی

روایت 6: صحنه‌پردازی و فضای داستانی

روایت 7: اشخاص و شخصیت‌پردازی

روایت 8: گفتمان: بازنمایی گفتار، افکار و ذهنیت

روایت 9:  مطالعۀ موردی: داستان «تابلوی قایق ماهی‌گیری»

واژه‌نامۀ فارسی ـ انگلیسی

واژه‌نامۀ انگلیسی ـ فارسی

منابع