زنان زرخرید؛ بررسی وضعیت کنیزان در ایران از طاهریان تا مغول
خلاصه
این تحقیق با این هدف آغاز شده تا قابلیتهای پژوهشی گروههای در حاشیه فرادید آید؛ بررسی وضعیت کنیزان در ایران که فرودستترین قشر زنان بودند.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
عرصۀ پژوهش زنان تا سالها در شمار «از یادرفتههای تاریخی» بود تا به مدد برخی آثار مانند «حکایت دختران قوچان» اهمیت پژوهشی این حوزه به دید آمد. هرچند بازهم در این حوزه زنانی چون پریخان خانم و مهد علیا و قرةالعین در مرکز توجه بودند و از انبوه زنان بینام و نشان در آثار و پژوهشهای تاریخی اثری نبود.
بردگان نیز از این حکایت مستثنی نبودند، جز اینکه غلامان بیش از همنوعان مونس خود یعنی کنیزان در معرض توجه قرار گرفتند؛ چون با ورود به ساختار قدرت با عرصههای سترگ پیوند یافتند. کم نیستند غلامانی که به سپاهسالاری رسیدند، حکومت بر پهنههای وسیعی را عهدهدار شدند یا حتی سلسلههایی در مصر و هند تأسیس کردند که در منابع تاریخی به «ممالیک» شهرهاند.
بردگان از ادوار باستان تا اواخر دورۀ قاجار در جامعه ایران حضور داشتند و در پی تصویب قانون «منع خرید و فروش برده در خاک ایران و آزادی بردگان هنگام ورود به ایران» در اسفند سال ۱۳۰۷ شمسی، مبادله و معاملۀ غلام و کنیز منسوخ شد. این تحقیق با این هدف آغاز شده تا قابلیتهای پژوهشی گروههای در حاشیه فرادید آید؛ بررسی وضعیت کنیزان در ایران که فرودستترین قشر زنان بودند. این تحقیق برای پاسخ به این مسئله شکل گرفته که خرید و فروش زنان و دختران در چه جامعهای ـ با چه ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگیای ـ رخ میداد و عوامل استمرار این پدیده به درازای چندین قرن چه بود؟ برای پاسخ به این پرسش گسترۀ متنوعی از منابع تاریخی، جغرافیایی، سفرنامهها، تراجم و رجال، اخلاقی و تعلیمی، حکایات و داستانها و منابع فقهی بررسی شدهاند.
فصل یکم کتاب اختصاص دارد به بررسی وضعیت کنیزان در ایران دورۀ ساسانی و دو قرن نخست اسلامی و سپس وضعیت این گروه اجتماعی در میان اقوام و قبایل مهاجر به ایران، یعنی اعراب در دو دورۀ جاهلی و قرون نخستین اسلامی و ترکان مستقر در دشتهای آسیای مرکزی بررسی شده است.
کنیزان هنگامی که به بازارهای بردهفروشان راه مییافتند یا در حراجیها بر آنان قیمت مینهادند، فقط کالایی به شمار میآمدند که همانند دیگر کالاها از مناطقی وارد و در مراکز فروخته میشدند و فروشنده و خریدار در فروش و خرید این کالا به سود خود را میجستند. در فصل دوم در نظر است بدون در نظر گرفتن سرشت انسانی کنیزان، به آنان همانند کالا نگریسته و بررسی شود که کنیزان از چه طرقی به دست میآمدند؟ از چه مبادیای وارد قلمرو اسلامی میشدند؟ از چه قومیتهایی بودند؟ بیشتر در کدام مراکز و به چه قیمتهایی فروخته میشدند؟ و از فروششان چه میزان مالیات دریافت میشد؟ در تحلیل و تبیین مباحث این فصل، به ویژه خرید و فروش، قیمت و مالیات کنیزان از نظریۀ اقتصاد نهادی (نهادگرایی در اقتصاد) استفاده شده است.
در فصل سوم نویسنده در نظر دارد با بررسی آموزش کنیزان و پیشههای خاص آنان و شناخت کارکرد و نقششان در میان گروههای اجتماع، به کنیزان در متن جامعه و در درون گروههای اجتماعی بنگرد. کنیزان پس از فروش با قبول و انجام وظایفی در میان گروههای اجتماعی به نیازهایی در جامعه پاسخ میگفتند و از این راه مستقیماً با زندگی مردم و ساختارهای فرهنگی ـ اجتماعی جامعه ارتباط مییافتند. آموزش کنیزان و پیشههای آنان زمینۀ حضورشان در گروههای اجتماعی را فراهم میکرد؛ از اینرو این دو مبحث مقدم بر گروههای اجتماعی بررسی میشود. خرید کنیز کنش اجتماعی مفروض گروههای اجتماعی است؛ از اینرو نوع رابطۀ گروههای اجتماعی و نحوۀ تعامل آنان با کنیزان با بهرهگیری از نظریه کنش اجتماعی پارسونز تحلیل و در پایان نحوۀ تعامل جامعۀ ایران در این دوره با کنیزان بر اساس متغیرهای الگویی پارسونز ارزیابی شده است.
هرچند تفکیک مباحث خرد و کلان در موضوع کنیزان دشوار است و به برخی از مباحث این فصل در فصول پیشین نیز اشاره شده است؛ گردآوردن این گفتار در این فصل پاسخ به این سؤال است که آیا زمینههای استمرار انقیاد کنیزان به عواملی در درون گروه آنان ارتباط داشت یا فرآیندی برونگروهی و ناشی از تأثیرات جامعه یا خواست گروههای بهرهمند از بردگی بود؟ آیا در جوانب زندگی کنیزان عناصر و مؤلفههایی وجود داشت که آن را فارغ از بهکارگیریشان در گروههای اجتماعی و در پیشههای متفاوت به گروهی واحد تبدیل سازد؟ نویسنده در فصل پایانی موضوع کنیزان را از درون گروه کنیزان بازنگری و جوانب زندگی کنیزان، شخصیت حقیقی، حقوقی و اجتماعی آنها، نحوۀ پوشش و آرایش، حدود اختیارات، باورها، ازدواج و نحوۀ دستیابی آنها به استقلال مالی و آزادی را بررسی کرده است.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
مقدمه
فصل یکم: پیشینۀ تاریخی
فصل دوم: کنیزان به مثابۀ کالا
فصل سوم: کنیزان و گروههای اجتماعی
فصل چهارم: کنیزان؛ نگاهی از درون
حاصل سخن
کتابنامه
پربازدید ها بیشتر ...
حکایتی از پله دوم
فریدون مجلسیمجلسی که از دیپلماتهای قدیمی کشورمان است، در این کتاب به روایت زلال و خودمانی خاطرات خویش میپردازد
پرده پرده تا وصال؛ شرح جامع اصطلات و مشکلات کشف المحجوب هجویری (دو جلد)
هاجر خادم، رضا اقدامیخواندن نثر مصنوع و غامض کتب عرفانی همواره جویندگان علم را دچار سردرگمی کرده و چهبسا آنان را از مطال
منابع مشابه بیشتر ...
میشل فوکو: زهد زیباییشناسانه بهمثابه گفتمان ضد دیداری
عارف دانیالی با مقدمهای از محمدرضا تاجیکعنوان این کتاب «فوکو: زهد شناسانه بهمثابۀ گفتمان ضددیداری» است. نگارنده تلاش میکند ذیل این مبحث، ب
حافظه و فراموشی در تاریخ و فرهنگ ایرانیان؛ درآمدی جامعهشناختی
گروهی از نویسندگان به کوشش محمد رسولیدر این کتاب تلاش شده است پس از ارائۀ کلیات و مباحث مقدماتی دربارۀ حافظۀ جمعی و مفاهیم و رویکردها و چ
نظری یافت نشد.