معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب دربردارندۀ بیست مقاله از دوازده زبان‌شناس صاحب‌نام دربارۀ درست و غلط در زبان است که به ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسندگان آنها آورده شده‌اند. جز یک مقاله، بقیۀ آنها پیش از این منتشر شده‌اند. نام کتاب نیز برگرفته از عنوان یکی از مقاله‌های دکتر هرمز میلانیان است. مؤلفان اغلب این مقاله‌ها کوشیده‌اند با نقد دیدگاه‌های غیرعلمی و گمراه‌کنندۀ رایج، از منظر علم زبان‌شناسی به موضوع بنگرند و چشم‌انداز تازه‌ای در برابر خواننده قرار دهند. مخاطبان این کتاب ویراستاران، نویسندگان، مترجمان و علاقمندان به پاکیزه‌نویسی‌اند.

اولین نوشتار این کتاب، دربارۀ آثار زبان‌های اروپایی در زبان جراید، رادیو و تلویزیون ایران است. نویسنده در این نوشتار، یک شمارۀ کامل از روزنامۀ اطلاعات (شمارۀ 19606، 14/2/1371، 30 صفحه) را بر حسب اتفاق مورد بررسی قرار داده است. این بررسی یک بار دیگر نشان می‌دهد که تأثیر زبان‌های اروپایی به سه صورت در فارسی محقق می‌شود: پذیرش و استعمال واژه‌های اروپایی، ترجمه یا اقتباس کمابیش لفظی واژه‌ها یا عبارت‌ها یا اصطلاح‌های اروپایی به فارسی و واژه‌سازی کمابیش منطبق با مفهوم یا اسختار واژه‌ها و اصطلاح‌های خارجی.

سه نوشتار بعدی کتاب از محمدرضا باطنی نقد و بررسی کتاب «غلط ننویسیم» ابوالحسن نجفی است. قسمت اول به این مربوط می‌شود که کتاب مورد بحث فاقد اساس علمی زبان‌شناسی است؛ قسمت دوم به بحث دربارۀ بعضی از مدخل‌ها پرداخته است؛ و در قسمت سوم که از همه مهم‌تر است، درس‌هایی دربارۀ زبان و زبان‌شناسی که از نگرش‌های غلط موجود در این می‌توان آموخت، به بحث می‌گذارد.

نوشتار پنجم این کتاب، ترجمۀ بخشی از فصل آخر کتاب «زبان» نوشتۀ لئونارد بلومفیلد است. در این بخش بلومفیلد به شرح مسائلی در زمینۀ زبان و خط انگلیسی می‌پردازد که عیناً در زمینۀ خط و زبان فارسی نیز مطرح است.

نویسنده در نوشتار ششم کتاب که در واقع متن سخنرانی‌اش در «دومین سمینار زبان فارسی در صداوسیما» است، می‌کوشد نشان دهد زبانی که موضوع مطالعۀ زبان‌شناس واقع می‌شود، برای آنکه بتواند وظیفۀ رسانۀ ارتباط رسمی را بر عهده بگیرد، باید از یک مجرای دیگر هم بگذرد و هم کارهای دیگری سوای کارهای زبان شناسانه روی آن صورت بگیرد.

آیا ویراستار نیاز به آموزش دستور دارد؟ از آنجا که ویراستاران عموماً یا دست‌کم در زبان فارسی، فقط متونی را ویرایش می‌کنند که متعلق به زبان مادری‌شان است، پس چنین آموزشی تحصیل محصل است و بی‌معنا. بدیهی است که آنها زبان موضوع کارشان را به‌خوبی می‌دانند و حتی انتظار می‌رود به دلیل سابقۀ تحصیلی و تجربۀ حرفه‌ای، شم زبانی قوی‌تر و بهتری از افراد عادی در خصوص قواعد دستوری داشته باشند. نوشتار هفتم کتاب دربارۀ نسبت ویراستار و دستور زبان به نگارش درآمده است.

از واقعیات زبانی و شواعد تغییر هر زبان زنده، این نتیجه گرفته می شود که گونه‌های مختلف زبان باید مطالعه شود و مبنای تعیین قواعد و صورت‌های مصطلح در زبان، وضع فعلی آن است؛ ولی برای تقویت زبان و مجهزکزدن آن به ابزار مناسب نیاز به برنامه‌ریزی زبانی است تا بتوان نیازهای امروزی را برآورده کرد. ویدا شقاقی در نوشتار «درست و غلط در زبان» مفاهیم مربوط به درست و غلط در دیدگاه دستور زبان سنتی و زبان‌شناسان را بررسی کرده است.

مقالۀ «دربارۀ زبان فارسی، ویرایش زبانی و درست و غلط در زبان» بر اساس چند مصاحبۀ منتشرشده از علی‌اشرف صادقی تدوین شده است.

نوشتارهای دیگر این کتاب نیز هر کدام به نحوی به درست و غلط از دیدگاه زبان‌شناسی پرداخته‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

دربارۀ نویسندگان مقاله‌ها

آثار زبان‌های اروپایی در زبان جراید، رادیو و تلویزیون ایران/ هوشنگ اعلم

اجازه بدهید غلط بنویسیم/ محمدرضا باطنی

هیاهوی بسیار بر سر هیچ/ محمدرضا باطنی

فارسی بیدی نیست که از این بادها بلرزد/ محمدرضا باطنی

«درست» و «غلط» از زبان بلومفیلد/ ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس

زبان، زبان‌شناس، ویراستار/ علی‌محمد حق‌شناس

نسبت ویراستار با دستور زبان/ حسین سامعی

درست و غلط در زبان/ ویدا شقاقی

تحول زبان و تثبیت یا معیارسازی آن: دو جریان مخالف و ناگزیر/ علی‌اشرف صادقی

خطاهای تلفظی و بیانی در صداوسیما/ علی‌اشرف صادقی

دربارۀ زبان فارسی، ویرایش زبانی و درست و غلط در زبان/ علی‌اشرف صادقی

زبان معیار در ارتباط با صداوسیما/ علی‌اشرف صادقی

گرده‌برداری در واژه‌سازی/ علاءالدین طباطبایی

«غلط ننویسیم» از چاپ اول تا ویراست دوم/ امید طبیب‌زاده

درست و غلط در زبان از دیدگاه زبان‌شناسی/ هرمز میلانیان

تلفظ طبیعی در رادیو/ هرمز میلانیان

آیا زبان فارسی در خطر است؟/ ابوالحسن نجفی

ضرورت تعیین مبانی درست و غلط در زبان/ ابوالحسن نجفی

نقش بازتحلیل در تغییرات صرفی زبان فارسی/ مهرداد نغزگوی کهن

غم زبان/ احسان یارشاطر