معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

شیراز و گسترۀ خاندان‌های آن در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، ادبی و هنری در دوره‌های بعد از کریم خان زند، بیانگر هویت چشمگیری است که در این عرصه جایگاه شایسته‌ای داشته و زبانزد خاص و عام می‌باشد. «تاریخ قوامی» از آنگونه متونی است که به بیان تجربۀ محلی و ذکر رویدادهای شیراز در قرن دوازدهم هجری قمری نسبت به خانواده‌ای با پیوندهای گسترده در ایالت فارس مبادرت نموده و فراز و نشیب رویدادها را با حسن قلم و اخلاقی مکرم شرح می‌دهد.

«تاریخ قوامی» نسخه‌ای است به تحریر داوری بن وصال شیرازی از تصنیفات حاج اسدالله بن حاجی ابراهیم قوام شیرازی که میکروفیلم آن در تملک کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بوده، اما جزء فهرست میکروفیلم‌های دانشگاه تهران چاپ استاد محمدتقی دانش‌پژوه نیامده و معرفی آن بر اهل نظر و تحقیق مکتوم مانده است.

نسخه مشتمل بر ۷۹ برگ در قطع ۱۳ * 5/19 است که هر صفحه ۱۴ سطر را دربردارد. سرلوحه‌ای زیبا در صفحۀ نخست دارد و صفحات متعاقب مجدول طلاکاری شده است و خط داوری بن وصال آن را زینت بخشیده که زیبایی فرح‌بخشی به آن عطا کرده است.

مصنف این کتاب حاجی اسدالله خان فرزند حاجی ابراهیم خان اعتمادالدوله شیرازی نخستین صدر اعظم دورۀ قاجار از ایام آغامحمدخان و سپس ابتدای دورۀ فتحعلی شاه قاجار تا سال ۱۲۱۵ قمری می‌باشد. یکی از تصنیفات قابل توجه عصر زندیه که گوشه‌ای موجز از اعمال اعتمادالدوله را بیان داشته، «روزنامۀ میرزا محمد کلانتر فارس» است. خیانت خانواده مزبور به لطفعلی خان و سیاست بسیار فرصت‌طلبانۀ ابراهیم‌خان موجب گردید از سمت ناچیز قلندری به بیگلربیگی و سپس صدارت عظمایی دست یابد؛ ولی تمام این اعمال موجب نگردید تا وی عرق مذهبی و ایران‌دوستی خود را فراموش کند و بنابر گزارش مورخین ایرانی در مقابل نخستین وزش سیاست تجاوزگرانه بریتانی ایستاد و در نهایت جان بر این راه نهاد.

از بررسی اجزاء نسخه این کتاب مشخص می‌شود که ابواب سیاهه از سه پاره به اضافه مرثیه داوری بن وصال در رثاء و یادکرده درگذشت فرزند حاجی اسدالله خان موسوم به هدایت الله متخلص به درویش تشکیل می‌شود. بخش نخست که در واقع پایه اصلی این کتاب است، شامل چهار باب به این قرار است: باب اول در کیفیت نسب؛ باب دوم از زمان ولادت ال الاوان مغضوب شدن از سلطان جهانیان؛ باب سیوم در انحراف مزاج مبارک سلطانی؛ باب چهارم تفصیل احوال بعد از سیاست و یاسا و انعطاف زیاده از حد و احصاء و الطاف شاهنشاه.

اهمیت عمده این سیاهه از چند جهت قابل ملاحظه است؛ نخست ترسیم واقعات تاریخی انتهای روزگار زندیه به بیانی موجز و ذکر اجزاء حادثات ولایات مرکزی در ابتدای دوران قاجار؛ دیگر نقشی از خاندان قوام شیرازی که سهم آنها در جهات مختلف نیکویی و زشتی سیاسی ناحیه فارس مکتوم مانده و خود نیازمند تحقیقی مستقل می‌باشد؛ در نهایت از ارزش ادبی آن هرچند ارجی ندارد؛ ولی نخستین تبلور شکوفایی نثر بازگشت و ساده‌نویسی در برخی موارد نوشته مشهود است و برای آنان که در اشعار عصر قاجاری به تبع مشغول‌اند، منبعی لازم و ضروری برای ضبط برخی قصاید و قطعات و مراثی به ویژه از شاعران ناحیه فارس محسوب می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

سخن نخست

مقدمۀ مصحح

ذکر حوادث ایام از 1297 هجری قمری

وقایع و حوادث از سنۀ 1240 هجری قمری

فرجام روزگاران: 1261 هجری قمری به بعد

مرثیۀ محمد بن داوری وصال در یاد هدایت الله خان (فرزند مؤلف تاریخ قوامی)