معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

منطقۀ آذربایجان از دیرباز در تاریخ هم به عنوان گهوارۀ ارزشمند از تمدن و فرهنگ بوده و هم در همسایگی تمدن‌های عظیم بشری از جمله تمدن مترقی سومریان و اقوام منتسب به آنان قرار داشته و رشتۀ محکم و ناگسستنی با آنها از لحاظ درون‌مایه‌های تمدنی ـ فرهنگی و زبانی داشته است. پرواضح است که صحنۀ تاریخ در دنیا تزویرها و جعلیات فراوانی به خود دیده و این امر در مورد بررسی‌های تاریخی، فرهنگی و زبان‌شناختی ساکنان دیرین منطقۀ آذربایجان نیز بسیار پررنگ بوده است؛ به‌ویژه پس از تشکیل حکومت توسط رضاخان و پیرو آن در زمان فرزندش اشخاص فراوانی اعم از داخلی و خارجی استخدام شدند تا باوجود نابودی کتب و اسناد تاریخی، در گردهمایی‌های تحت عنوان کتاب‌سوزی‌های هفتگی و ماهیانه‌شان دست به شبیه سازی و جعل هویت و زبان برای مردم این خطه بزنند و آن‌چنان به نقل از همدیگر در کتب و نوشته‌هایشان بدون ابراز دلایل محکم و قانع‌کننده و بدون اتکا به هیچ سندی موثق حتی تا به امروز ولی با قاطعیت سخن از عدم حضور قومی تحت عنوان ترک در پهنۀ آذربایجان پیش کشیدند که تا عصر حاضر نیز اشخاصی را گرفتار این کابوس تلخ نموده‌اند؛ در حالی که اسناد و شواهدی پرده از این جعلیات گسترده برداشته‌اند.

فرهنگ و تمدن اورارتویی در ازمنۀ باستان در سوی‌های دریاچۀ اورمیه و حد فاصل آن تا دریاچۀ وان و کوهپایه‌های قفقاز و گسترۀ جغرافیایی آذربایجان تا رود فرات استقرار یافته بود. مردم صاحب این فرهنگ در قرن هفتم و هشتم پیش از میلاد دولت مقتدری تشکیل دادند که از شمال غرب ایران تا قلب آناتولی را در سیطرۀ خود داشت. نام این قوم در سنگ‌نبشتۀ آشوری به صورت uruarti آمده که در سدۀ ششم پیش از میلاد مغلوب مادها شده‌اند و پراکنده گشته‌اند. این کتاب پژوهشی است که به منظور معرفی فرهنگ اورارتویی و قرابت این مردم به اقوام همسایه و ساکن در گسترۀ جغرافیایی تحت سیطره‌شان تألیف شده است.

نویسنده در فصول آغازین کتاب، پس از اشاره به موارد مشترک گرامری میان متون بازمانده از اورارتویی با ترکی کهن به معرفی اورارتوها و وارثین و ناقلین تمدن آنان یعنی اتروسکی‌ها و جهات اشتراک فرهنگ ترکی و تأثیر در تکوین تمدن مادی و هخامنشی می‌پردازد. سپس از قدمت سکونت اقوام توروکی باستان در کنار اورارتویی‌ها و هوری‌ها و معرفی کشفیات باستان‌شناسی از اورارتوها در آذربایجان و معرفی کتیبه‌ها و منطقۀ شهر یئری در مشکین‌شهر سخن گفته شده و به جهات فرهنگی مشخص اورارتوها مانند طراحی گلبرگ‌های هفت‌تایی و نه‌تایی بر روی غلاف شمشیر و تداوم آن در میان سکاها و پارسیان و اشاره به شاهنامه می‌کند.

از موارد جالب این پژوهش تأمل در ریشه‌شناسی اسامی برخی آبادی‌ها مانند اردبیل، نمین، آستارا و جز آن است و از جهات بارز در باب اسطوره‌پژوهی مؤلف، می‌توان به ردیابی و مقایسۀ اشتراکات فرهنگی و دینی اقوام باستانی مانند نحوۀ ساخت شهرها، احترام به اسب، ستایش اجداد و نیاکان و توتم‌سازی برای آنان، باور به انتخاب شاهان از سوی خدا، استفاده از شاخ، تصاویر قوچ، اسب و بز و شرح باورهای آئینی سومریان و شرح اصطلاحات آن اشاره کرد.

مؤلف باور دارد که اورارتوها مطلقاً همان ترکان باستان بوده‌اند، بلکه به این باور رسیده‌اند که ترکان قدیم در اتحادیۀ اورارتویی‌ها و هوری‌ها همانند حضورشان در میان سومری‌ها ظهور کرده‌اند و اعتقاد دارند که مهاجرت آنان به شرق و غرب از آذربایجان و قفقاز بوده است. از موارد مهمی که در این کتاب بدان اشاره شده، اثبات تک‌خدایی بودن ترکان قدیم است که در کنار آن نیروهای مافوق الطبیعه را نیز ستایش می‌کرده‌اند.