معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نیمایوشیج به عنوان بنیان‌گذار و پیشگام شعر ایران، نقش اصلی و عمده‌ای در این نوگرایی داشته است. پس از آن احمد شاملو شیوۀ تازه‌تری از شعر با عنوان «شعر سپید» را پایه‌گذاری کرد که جان‌مایۀ شعر اجتماعی و شعر شهری محسوب می‌شود. اولین نمونه‌های این گونۀ شعر در آثار شاملو در دهۀ سی مشاهده می‌شود. از ویژگی‌های این گونۀ شعری، در ساده‌ترین شکل حضور کلماتی مانند شهر، خیابان، میدان، چهارراه، پیاده‌رو و .... بوده است و در لابلای عمیق‌تر شاعر به مناسبات اجتماععی انسان‌ها و روابط بین آنها پرداخته شده است و «شهر» نقش کلیدی در بازآفرینی فضای شهری آن شعر داشته است. از دیگر ویژگی‌های اینگونه شعرها می‌توان به دورشدن از فضاهای روستایی، زیست و مناسبت‌های روستایی، مکان‌مند بودن فضا در شعر، بازتاب المان‌های شهری، ایجاد پرسش‌های انسان امروز و بازتاب دغدغه‌های انسان شهری امروز اشاره کرد.

مکان‌ها در شعر باید تعیین‌کننده و در شکل‌گیری متن دخالت داشته باشند. در واقع مکان فقط مکان نیست، بلکه زمان است و به ساختن هویت شکل می‌دهد. در این طبقه‌بندی، تأثیر هر یک به میزان خود در دوره‌های تاریخی و اجتماعی مشهود است. این جریان‌های ادبی نو هستند که سبب ایجاد تصور جدیدی از شهر در ذهن مردم می‌شوند. شعر به عنوان هنر ملی ایرانیان، هنوز یکی از پرکاربردترین وسایل برای ارتباطات بین مردم محسوب می شود. جریان‌ها و گونه‌های ادبی نو سبب ایجاد تصور جدیدی از شهر در مردم می‌شوند. تصوری که ادبیات در اذهان می‌آفریند، دیرپا و مانا خواهد بود. هویت و روابط شهری پیوند عمیقی با مفهوم مدرن دارند. مفهومی نو که در برابر کهن قرار می‌گیرد. جدالی که این پیوند میان کهنه و نو به وجود می‌آورد، عرصه‌ای جز عرصۀ شهر نبوده است.

بازنمایی هویت و روابط شهری در شعر معاصر ایران در شصت‌سال اخیر شامل بازۀ زمانی 1330 تا 1390 را دربر می‌گیرد. شعرهایی که به مناسبات اجتماعی انسان‌ها و روابط بین آنها پرداخته و «شهر» نقش کلیدی در بازآفرینی فضای شهری آن شعر داشته است. در این کتاب با استفاده از روش نورمن فرکلاف در سه بعد توصیف، تفسیر و تبیین به بررسی اشعار دوازده شاعر معاصر: احمد شاملو، فروغ فرخزاد، محمدعلی سپانلو، محمد مختاری، تیرداد نصری، بیژن نجدی، شمس لنگرودی، سیدعلی صالحی، حافظ موسوی، گراناز موسوی، کورش کرم‌‌پور و علیشاه مولوی که از لحاظ کمیت شعرهای فراوانی با فضای شهری دارند، پرداخته شده است. سپس به مؤلفه‌های به‌دست‌آمدۀ شصت‌سال شعر شهری مانند تقابل سنت و مدرنیته، خشونت در شهر (آشکار و پنهان)، اعتراض‌های شهری، انسان ایرانی، اضطراب‌های شهری، تجربه و سایۀ جنگ در شهر، جنسیت و شهر و مفهوم شهروندی و ..... اشاره شده است.

از اهداف فرعی این کتاب به این موارد می‌توان اشاره کرد: شناخت چگونگی بازنمایی روابط اجتماعی و انسانی شهرنشینان در شعر، شناخت چگونگی به تصویر کشیده شدن شهر ایران در شعر، شناخت نقش عوامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در تصویر شهر ایرانی در شعر.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول:

سرآغاز

هویت شهری

روابط شهری

فصل دوم:

چارچوب نظری

جامعه‌شناسی هنر

رابطۀ هنر یا جامعه

رویکرد بازتاب

رویکرد شکل‌دهی

رویکرد بازنمایی

رویکرد الماس فرهنگی

تحلیل گفتمان

تحلیل انتقادی گفتمان

نظریه‌های تحلیل انتقادی گفتمان

نظریۀ نورمن فرکلاف

تفاوت تحلیل گفتمان با تحلیل گفتمان انتقادی

تحلیل گفتمان انتقادی از نظر فرکلاف

فصل سوم:

ویزگی‌های اجتماعی و فرهنگی دهه‌ها

شاعران در گذر دهه‌ها

توصیف، تفسیر، تبیین (با استفاده از روش نورمن فرکلاف)

احمد شاملو

فروغ فرخزاد

محمدعلی سپانلو

محمد مختاری

تیرداد نصری

بیزن نجدی

شمس لنگرودی

سیدعلی صالحی

حافظ موسوی

گراناز موسوی

کورش کرم‌پور

علیشاه مولوی

فصل چهار:

مؤلفه‌های شصت سال شعر شهری

تقابل سنت و مدرنیته

خشونت در شهر (آشکار و پنهان)

اعتراض‌های شهری

انسان ایرانی

اضطراب‌های شهری

تجربه و سایه جنگ در شهر

جنسیت و شهر

مفهوم شهروندی

منابع