معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

«سبک» روش استفاده از ابزارهایی است که در آفرینش هنری انسان به کار می‌رود. بنابراین سبک‌شناسی، مطالعۀ علمی سبک است. سبک‌شناسی دانشی میان‌رشته‌ای از پیوند با نقد ادبی و زبان‌شناسی است و پیشرفت فراوانی داشته است؛ اما باید اذعان کرد که در ایران همواره با کاستی‌ها و عیوب فراوانی است و از نظر تحقیقاتی، خلأ بزرگی در آن احساس می‌شود؛ زیرا تاکنون نظریۀ ادبی جامعی مطرح نشده تا بر اساس آن به بررسی آفرینش متون ادبی پرداخته شود. این نقص سبب شده به جای سبک‌شناسی، مباحثی چون تاریخ ادبیات، تاریخ و .... که با هدف سبک‌شناسی فاصلۀ بسیاری دارند، بررسی و مطالعه شوند.

نگارنده در این کتاب کوشیده آفرینش متون ادبی را بررسی کند و به مطالعۀ جامعی از سبک می‌پردازد. برای نیل به این هدف، آنچه در این کتاب به آن پرداخته شده، بررسی یک دوره از دوره‌های سبک فارسی، یعنی «آنچه سبک هندی نامیده می‌شود» و تطبیق آن با دیگر هنرهای آن دوره چون معماری، نقاشی، خوشنویسی و همچنین با اندیشه‌های فلسفی ملاصدرا است تا از این منظر، بر اساس نظریۀ ادراکی و دیگر نظریات زبان‌شناسی تبیین شود که اندیشۀ غالب در این دوره چه بوده که خالقان متون را به p-q های مشخص و یکسان رسانیده است؟ و این مشخصات به چه شکل در تمامی هنرهای انسانی آن دوره تجلی یافته است؟

استفاده از روش‌های زبان‌شناختی به سبک‌شناسی امکان می‌دهد که از توصیفات تجویزی و فرمایشی پیشین، با عنوان سبک‌های درست عدول کند و به سوی تحلیل کامل‌تر از خود زبان و کارکردهای دائمی آن حرکت کند. بدین ترتیب ابتدا اندیشۀ مسلط در نظام فکری موجود در این دوره استخراج شده و در مرحلۀ بعد، ویژگی‌ها، شاخص‌ها و مؤلفه‌های استخراج‌شدۀ آثار ادبی و دیگر هنرهای این دوره با این اندیشه سنجیده شده تا تأثیر آن به عنوان پشتوانه‌ای در شکل‌گیری آنها نشان داده شود. بدین منظور باید فضای بررسی‌ها گسترش یابد؛ یعنی شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی حاکم بر زمانۀ خوانش متن به دقت بررسی و کاویده شود.

برای دستیابی به اندیشۀ حاکم بر زمان خلق و آفرینش متون ادبی و هنری می‌توان از آرای فیلسوفان، تاریخ‌نگاران و نیز مقایسۀ متون هم‌عصر استفاده کرد؛ بنابراین از نظریۀ ادراکی و رویکردهای ساخت‌گرایی که در ترکیب با یکدیگر ابزاری دقیق برای تعیین شاخص‌های ادبی و همچنین دیگر آثار هنری و در نهایت ابزاری برای طبقه‌بندی سبک‌های ادبی و هنری به دست می‌دهند، استفاده شده است.

باید تأکید داشت که نظریاتی چون شکل‌گرایی و ساخت‌گرایی، اگرچه دو شیوۀ شاخص در مطالعات متون ادبی‌اند، هر کدام نقص‌ها و کاستی‌های خاص خود را دارند که پاسخگوی مطالعۀ جامع آفرینش متون تمامی هنرهای انسانی نیستند. در واقع نقصی که در این دو نظریه و دیگر نظریات موجود مطرح است، آن است که هر نظریه و دیدگاهی در بررسی متون، بخشی از آفرینش‌های انسانی را نادیده گرفته و برای بخش دیگر اهمیت قائل شده است. از این‌رو نگارنده در این کتاب، نظریۀ ادراکی را اساس کار خود قرار داده تا ابزاری دقیق برای سنجش سبک‌ها و ملاکی علمی برای تشخیص و طبقه‌بندی سبک‌های ادبی و دیگر سبک‌های هنری انسانی به دست داده شود.

هدف اصلی این پژوهش، ارائۀ طبقه‌بندی جدیدی از سبک در زبان و ادب فارسی است. این طبقه‌بندی با تکیه بر بررسی مؤلفه‌هیا مشترک دورۀ آنچه سبک هندی نامیده می‌شود با سبک دیگر هنرهای آن دوره چون معماری، نقاشی، خوشنویسی و نیز با اندیشه‌های فلسفی ملاصدرا و بر اساس وجود اندیشۀ غالب آن دوره شکل می‌گیرد. در این مسیر به تبیین چگونگی تأثیرپذیری هر یک از این سبک‌ها از اندیشۀ غالب آن دوره اشاره شده است. در پی دستیابی به این هدف، اهداف فرعی دیگر نیز در این کتاب پیگیری شده که به آنها اشاره می‌شود:

ـ نشان دادن سبک به عنوان کلیتی که محدود به ادبیات نیست؛ با تحقق این هدف، نقص عدم جامعیت نظریات و ابزارهای طبقه‌بندی‌های موجود برطرف می‌شود.

ـ تبیین این موضوع که سبک چه در ادبیات و چه در سایر هنرها و فنون، نمودی از جهان‌بینی است؛ بر اساس این هدف می‌توان روشن کرد که عامل یکسانی مانند جهان‌بینی در سبک‌شناسی شعر، سبک‌شناسی نظم، سبک‌شناسی نثر و دیگر هنرهای آن دوره تأثیر داشته است.

ـ ارائۀ ملاکی با روش‌شناسی دقیق، برای تشخیص نحوۀ ایجاد و تغییر سبک تمامی هنرهای و فنون.

ـ تبیین اندیشه‌ای اجتماعی‌شده که در قالب یک نظام عمل می‌کند؛ بدین معنا که اگر سبکی پدید می‌آید، مختصات آن سبک را می‌توان در تمامی هنرهای هم‌زمان با آن سبک یافت و این امکان تحلیل مقایسه‌ای سبک هر دوره را با دیگر هنرها فراهم می‌کند.

ـ مطرح‌کردن عناوینی جدید و جامع مطابق با ابزارهای علمی؛ بدین منظور نقص عدم تطبیق عناوین سبک‌ها با موازین علمی و کاربرد ناموجه اصطلاحات جعلی برطرف می‌شود.

این کتاب در هفت فصل تدوین شده است. فصل اول آن در باب معرفی پژوهش است که در ذیل این عنوان به معرفی و بیان مباحثی چون سبک، مفاهیم سبک، سبک‌شناسی، ساخت‌گرایی و نیز ساخت پرداخته شده است. فصل دوم به پیشینۀ مطالعات سبک‌شناختی با مباحث سبک‌شناسی در غرب، سبک‌شناسی در ایران و سنت مطالعۀ سبک اختصاص یافته است. فصل سوم نیز به بررسی گونه‌های زبان ادبی، فرایند انتخاب، فرایند ترکیب و نظریۀ ادراکی پرداخته است. در فصل چهارم به تبیین بافت و لایه‌های بافتی و انواع آن همانند بافت درون‌زبانی، بافت برون‌زبانی و دانش پیش‌زمینه اشاره شده است. فصل پنجم کتاب به مباحثی همچون اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، دینی و فرهنگی ایران دورۀ صفویه و هند دورۀ گورکانیان، تأثیر و نفوذ فرهنگ ایرانی در هند، فلسفۀ اسلامی و اندیشه‌های مکتب فلسفی اصفهان اشاره می‌کند. در فصل ششم که بخش اصلی کتاب به شمار می‌رود، به تحلیل داده‌ها همراه با ارائۀ نمونه‌ای از هر نوع هنر پرداخته شده است. این داده‌ها شامل شاخصه‌های اندیشه‌ای غالب این دوره و سپس تحلیل و تطبیق مقایسه‌ای مکتب دورۀ هندی با دیگر هنرهای معماری، نقاشی و خوشنویسی در این دوره است. فصل هفتم نیز به نتیجه‌گیری پژوهش اختصاص یافته که به گونه‌ای نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها به صورت منسجم و طبقه‌بندی‌شده ارائه می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

1. مبانی نظری

2.پیشینۀ مطالعات سبک‌شناختی

3. سبک‌شناسی و دانش ادبی

4. بافت و لایه‌های بافتی

5. سبک هندی

6. تحلیل سبک‌شناختی هنرها

7. نتیجه‌گیری

منابع

نمایه