معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

با ظهور انقلاب مشروطه در سال 1906، تئاتر مدرن جان تازه‌ای گرفت. این اعتقاد وجود داشت که تئاتر یکی از ابزارهای انتشار اصلاح‌طلبی افکار مشروطه در میان توده‌های مردم است. اصلاح‌طلبان می‌خواستند آرزوهای آزادی سیاسی و دیگر آرمان‌هایشان را از طریق تئاتر بیان کنند. نمایش‌نامه‌های زیادی به وسیلۀ گروه‌های تازه‌تأسیس تئاتر منتشر شد و تئاترهای زیادی اجرا شد. این کتاب تاریخ متنوع راه‌های بیان نمایش و چگونگی، مکان و اشخاص مجری آن در ایران را توضیح می‌دهد که به زبان انگلیسی به قلم یک ایران‌شناس مشهور نوشته شده است. او بررسی هنر نمایش در ایران را از پیش از اسلام آغاز می‌کند و قرون نخستین اسلامی، دورۀ تیموریان، دورۀ صفویان، دورۀ قاجاریان، دورۀ پهلوی تا زمان معاصر را بررسی می‌کند. این کتاب دارای دیباچه، شش فصل، دو بخش ضمیمه و نیز کتاب‌شناسی و نمایه است.

اجرای نمایش در طول تاریخ در ایران وجود داشته است؛ اگرچه برخی از ایرانیان و پژوهشگران غربی آن را به طور متفاوت بیان می‌کنند. عموماً فکر می‌کنند که نمایش در ایران به تاریخ اخیر بازمی‌گردد و ریشۀ اروپایی دارد. فراتر از آن حتی عقیده دارند که مؤسسات رسمی فعال در شاخۀ تئاتر مؤخرترند. گاهی دلیل رشد کُند نمایش تئاتری در ایران و جاهای دیگر را مخالفت دین اسلام با سرگرمی‌های پوچ و سبک به طور کلی و با درآوردن ادای هر موجود زنده به طور خاص می‌دانند. در فصل اول کتاب به نمایش بدیهه‌گویی خنده‌آور پرداخته شده است. در این فصل بداهه‌پردازی و نمایش کمیک و کمدی مورد بررسی واقع شده است. به نظر نویسنده وجه تمایز تئاتر ایرانی از اروپایی متکی نبودن بر متن آن است. همچنین این فصل به بازیگران یا سرگرم‌کننده‌ها، بقال‌بازی و بازی‌های زنانه اشاره می‌کند.

نمایش عروسکی یا همان خیمه‌شب‌بازی فصل دوم کتاب است که در دورۀ ایران باستان شرح داده‌ می‌شود. سه نوع تئاتر عروسکی در ایران نمایش داده می‌شد: عروسک دستی که مانند دستکش به حرکت درمی‌آمد؛ با نخ حرکت می‌کردند (عروسکی خیمه‌شب‌بازی)؛ عروسک‌های دوبعدی که سایه‌شان بر روی پرده انداخته می‌شد (سایه‌بازی). در این فصل دربارۀ این سه موضوع بررسی صورت گرفته است.

فصل سوم اختصاص به نمایش نقلی یا نقالی نمایشی دارد. نمایش داستانی دراماتیک مبحث این فصل است که وارد دورۀ اسلامی شده و نمایش حماسی نقالی که هم‌عصر با شاهنامه‌نویسی بوده ‌است. این نوع نمایش در قرون نخستین اسلامی و اوایل سده‌های میانه رواج بسیار داشته‌است. در این دوره، متن شاهنامۀ فردوسی خوانده می‌شده است.

یک نوع نقالان حماسی خاص کسانی بودند که داستان‌هایی در مدح پیامبر و خانواده‌اش و دیگر ائمه و همچنین دیگر پیامبران و مردان مقدس ممکن و .... می‌گفتند. این نوع نقالی قبلاً دو دهه بعد از فوت حضرت رسول آغاز شد و شکل مرثیه به خود گرفت. در فصل چهارم به ازبرخوانی مرثیه یا مرثیه‌خوانی پرداخته شده است. به گفتۀ نویسنده، روضه‌خوانی مقدمه‌ای برای پرده‌خوانی مذهبی و تعزیه است که از حماسه فاصله می‌گیرد.

نمایش حماسی دینی به مذهب شیعۀ اسلام محدود است و مانند مرثیه‌ها (روضه‌خوانی) به شهادت امام حسین، خانواده و همراهانش ارتباط دارد. فصل پنجم نمایش حماسۀ مذهبی است که به تعزیه و حماسۀ مذهبی می‌پردازد. این دو ترکیبی از هنرهای دوره‌های قبلی است و بازنمایی صحنۀ شهادت امام حسین (ع)، عاشوار و کربلا را نمایش می‌دهد.

در اوائل قرن نوزدهم میلادی تئاتر غربی برای اعضای نخبگان ایرانی ناشناخته نبود. تحصیل‌کرده‌های در خارج آن را مستقیم تجربه کرده بودند. در ژانویه 1810 سفیر ایران، ابوالحسن خان به تماشای نمایش «لیرشاه» شکسپیر در «تئاتر باغ کوونت» رفت. او در بازگشت به ایران، مدت طولانی وزیر امور خارجه شد و به اجرای نمایش‌نامه‌های تعزیه در تهران کمک مالی می‌نمود. تجربۀ او کسانی دیگر که در اروپا بوده‌اند، بعدا راه را برای توسعه و رشد تئاتر در قرن نوزدهم در ایران هموار کرد. فصل ششم و پایانی کتاب اختصتص به بررسی تئاتر مدرن دارد که همان ورود به مدرنیسم است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت مترجم

پیش‌گفتار

فصل اول: نمایش بدیهه‌گویی خنده‌آور

فصل دوم: نمایش عروسکی

فصل سوم: نمایش نقلی یا نقالی نمایشی

فصل چهارم: ازبرخوانی مرثیه یا مرثیه‌‌خوانی

فصل پنجم: نمایش حماسه مذهبی

فصل ششم: تئاتر مدرن

ضمیمه 1

ضمیمه 2