معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

شاید عنوان کتاب کمی اغراق‌آمیز به نظر برسد. آیا کیانوش عیاری فراسوی همۀ فیلم‌سازان تاریخ سینما است؟ آیا در جایگاهی بالاتر ایستاده است؟ نه! اساساً در هنر کلمات بالاتر و پایین‌تر بی‌معنا هستند. واژۀ فراسو در عنوان کتاب به‌جایگاهی اشاره دارد که از آن سینما به دقیق‌ترین شکل ممکن دیده می‌شود؛ اگر کسی سینما را از ‌همان جایی که کیانوش عیاری ایستاده ببیند، دیدِ بسیار عمیق‌تر و دقیق‌تری از فیلم‌سازهای مهم تاریخ خواهد داشت. وظیفۀ این کتاب رساندن خواننده به این جایگاه است.

همان‌طور که گفته شد، هدف نویسنده در این کتاب، بررسی چگونگی رعایت اصول سینما در آثار کیانوش عیاری و شناخت سبک و فرم سینمایی آثار اوست. آثاری سرشار از علل سینمایی؛ به‌گونه‌ای که علل غیرهنری و علل هنری غیرسینمایی محو شده‌اند. طوری که لذت از علل سینمایی بر علل دوگانۀ قبلی تقدم دارند. این تقدم هم ناخودآگاه است و هم خودآگاه. یعنی هم برای مخاطب عام اتفاق می‌افتد و هم برای منتقد. منتقدی که بخواهد آثار کیانوش عیاری را مطالعه و تحلیل کند، نمی‌تواند به بازیگری و موسیقی و زیبایی تصاویر بسنده کند. چون فیلم‌ساز همۀ این موارد را در ساده‌ترین شکل خود عرضه کرده است. در واقع اینجا با نوعی صداقت هنری مواجه هستیم. فیلم‌سازی که همۀ راه‌های اغوای تماشاگر را از فیلم گرفته و تنها جوهر سینما را در غایت خود عرضه کرده است.

این کتاب دریچه‌ای است برای درک عمیق و دقیق از ساختار و سبک سینمایی کیانوش عیاری. برای رسیدن به این هدف ابتدا در بخش اول کتاب با بررسی چند قسمت از مجموعهٔ «روزگار قریب» قواعد حاکم بر کارگردانی عیاری مشخص شده است؛ آن معیارهایی که میزانسن و دکوپاژ آثار وی را سازمان می‌دهند. در ابتدای این فصل صحبت از ارتباطات جدید میان عناصر شده است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد چگونه از طریق برابرگذاری و تفاوت‌گذاری که بین دکتر قریب و سایرین انجام می‌شد، امکان شکل‌گیری معنای جدید برای شخصیت‌ها فراهم شده است. در ظاهر مریم دختر دکتر قریب بود و زری مامان و همسر او. بازرگان دوست صمیمی‌اش و میرزا علی‌اصغر پدرش؛ اما در میزانسن‌های فیلم، این ارتباطات دائم تغییر می‌کند. بازرگان شخصیت همسان قریب می‌شود و زری ممان و دخترش جزئی از مثلث‌ها و دایره‌ها. چنین تمهیداتی دربارۀ اشیاء نیز به کار رفته است: آب خزینه، چای، چراغ و بسیاری دیگر. همچنین در فصل دوم این بخش، خواننده با قواعد کلی حاکم بر دکوپار عیاری آشنا می‌شود. نکتۀ مهم موجود در این بخش، اهمیت نگرش نظام‌گرایانه در آثار عیاری است. فیلم‌های او یک کل منسجم و خودکفا هستند.

در بخش دوم با توجه به قواعد بخش اول، اصول زیباشناختی سینمای عیاری تعیین شد. اصولی که تعیین کنندهٔ قواعد هستند. این دو فصل چارچوب کلی مطالعات سینمای عیاری را مشخص می‌کند و از آنجایی که قواعد و اصول مذکور بر اساس اصول نقد علمی به دست آمده ذهنیت نگارنده در آنها دخیل نیست. بخش سوم به‌نوعی ماحصل محتوایی و مفهومی کتاب است. جایی که براساس یافته های بخش اول و دوم، پنج فیلم سینمایی از آثار عیاری تشریح و تبیین شده‌اند. این فیلم‌ها عبارتند از؛ «شبح کژدم، آن‌سوی آتش، آبادانی‌ها، خانهٔ پدری و کاناپه».

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

بخش اول: قواعد سینمای عیاری

فصل اول: نظم در عناصر کادر

فصل دوم: توالی نماها

بخش دوم: اصول زیباشناختی سینمای عیاری

بخش سوم: فیلم‌های سینمایی

تصاویر