خنده؛ جستار در معنی امور خندهآور
خلاصه
این کتاب پژوهشی فلسفی دربارۀ مفهوم امر خندهآور است که برگسون آن را در سال 1900 تألیف کرد. این کتاب متشکل از سه مقاله است که برگسون آن را ابتدا در «روو دو پاری» چاپ کرد و پس از آن به صورت کتابی مستقل انتشار داد.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
هانری برگسون یکی از مهمترین فیلسوفان اوایل قرن بیستم، در 1859 دیده به جهان گشود. پس از پایان تحصیلات در دانشسرای عالی در پاریس، مدتی در دبیرستانهای فرانسه به تدریس پرداخت و سپس در 1897 در همان جا کرسی استادی فلسفه به او واگذار شد. او در طول زندگی خویش از اعتبار و احترام بسیار برخوردار بود و آراء و آثارش همه جا با موفقیتی گسترده روبرو میشد؛ چنانکه در سال 1927 به جایزۀ ادبی نوبل دست یافت. او را میتوان الهامبخش نویسندگان و اندیشمندانی چون شارل پگی، مارسل پروست و ادوارد لو روا دانست. برگسون با آغاز جنگ جهانی دوم و در عصر که فلسفۀ او با مطرح شدن آراء و افکار تازهتر دوران شکوفایی خود را پشت سر گذاشته بود، در 1941 چشم از جهان فروبست. از آثار او میتوان به این موارد اشاره کرد: جستار دربارۀ دادههای بیواسطۀ خودآگاهی، ماده و حافظه، استمرار و همزمانی، خنده و .... .
این کتاب پژوهشی فلسفی دربارۀ مفهوم امر خندهآور است که برگسون آن را در سال 1900 تألیف کرد. این کتاب متشکل از سه مقاله است که برگسون آن را ابتدا در «روو دو پاری» چاپ کرد و پس از آن به صورت کتابی مستقل انتشار داد. نویسنده در این کتاب کوشیده تا با تجزیه و تحلیل مسائلی که موجب خنده میشود، پی ببرد که این مسائل چرا و چگونه ما را میخنداند. از نظر برگسون خنده کارکردی اجتماعی دارد. ما به اشخاص یا به کارهایی که میکنند میخندیم نه به اشیاء. برای درک خنده، باید آن را در محیط طبیعیاش یعنی جامعه قرار داد و بهویژه فایدۀ آن که جنبۀ اجتماعی دارد، مشخص شود؛ چون خنده باید پاسخگوی پارهای از مقتضیات زندگی باشد.
برگسون میکوشد تا معنی خنده را توضیح دهد و بگوید که چه چیزی در کنه امر خندهآور نهفته است. او در تعریف خنده میگوید که آن «امری مکانیکی در جسمی زنده» است. واکنشی است که جامعه به ویژگی فرد در توان رهاسازی خود از الزام و انضباط نشان میدهد؛ یعنی توجهی است به هوش و فهم و به همان اندازه واکنشی است به رفتار غیرارادی و بینظمی و اختلال. در جامعه با انواع رفتارهای ضداجتماعی روبرو میشویم، اما به افرادی میخندیم که همچون دستگاهی خودکار رفتار میکنند؛ چون از مردم انتظار داریم که به آنچه در پیرامونشان میگذرد، توجه داشته باشند و رفتارشان را بر اساس آن تنظیم کنند. بنابراین کسی که از این اصل عدول میکند، مایۀ خنده میشود.
فرایند خنده با مشاهدۀ نوعی بیمنطقی آغاز میشود و با خنده پایان میگیرد. هربرت اسپنسر گفته است که خنده شاید نشانۀ کوششی باشد که ناگهان به خلأ برخورد میکند و کانت معتقد است که خنده از انتظاری سرچشمه میگیرد که ناگهان به هیچ و پوچ تبدیل میشود. با این همه بسیاری از کوششهای عبث باعث خنده نمیشود. خنده را ترتیب مکانیکی خاصی برمیانگیزد که بتواند عدم تناسب میان علت و معلول را آشکار سازد. برگسون برخلاف برخی روانشناسان و بهویژه فروید که شوخی را با ناخودآگاه مرتبط میدانست، تحلیلی روانشناختی از خنده به دست نمیدهد؛ چون به نظر او خنده «حرکتی اجتماعی» است و هدف ثمربخشی را دنبال میکند که اصلاح عموم است. جامعه میخواهد خشکی و انعطافپذیری جسم و روح را که باعث خنده میشود، اصلاح کند و خنده را برای این اصلاح به کار میگیرد. بنابراین خنده سودمند است؛ چون نقشی اجتماعی دارد؛ اما برای اینکه بتوان خندید، باید بتوان از نظر احساسی و عاطفی فاصله را با آنچه هدف خنده است، حفظ کرد.
برگسون بخش عمدهای از کتابش را به نمایشنامههای کمدی اختصاص داده و مثالهایی از آنها آورده است. میگوید درام امکان دیدن درون را و اینکه بدون اجتماع چگونه میتوان بود، برای ما میسر میکند. به عبارت دیگر سرشت پنهانمان را نشان میدهد؛ اما کمدی بهویژه بر گرایشهای ضداجتماعیمان تأکید میورزد و ما را به خندیدن به آنها ترغیب میکند و با این وجود به اصلاح این گرایشها وامیدارد. خنده با همدلی مغایر است، بنابراین کمدینویس باید از آفریدن صحنهای که تماشاگرانش با بازیگر نقش کمدی احساس همدلی کنند، خودداری ورزد؛ چون مانع خنده میشود و از هدف کمدی که اصلاح اخلاقیات است، دور میماند.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
در شناخت این کتاب
به چه میخندیم (1)؟ برگسون روانشناس
چرا میخندیم (1)؟ برگسون جامعهشناس
به چه میخندیم (2)؟ برگسون، فیلسوف هنر
چرا میخندیم (2)؟ برگسون اخلاقگرا
فصل نخست: امر خندهآور به طور عام
فصل دوم: کمدی موقعیت و کمدی واژگان
فصل سوم: کمدی شخصیت
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
نظری یافت نشد.