واژگان آذری در زبان مردم تبریز
خلاصه
این کتاب محصول نیمقرن جوشش و کوششِ «یحیی ذکاء»ست؛ اما عمرش به دنیا نماند تا کتاب خود را ببیند و کتاب او، از پسِ نوزده سال از درگذشتش، در اختیار پژوهشگران و محققان قرار گرفته است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
این کتاب محصول نیمقرن جوشش و کوششِ «یحیی ذکاء»ست؛ اما عمرش به دنیا نماند تا کتاب خود را ببیند و کتاب او، از پسِ نوزده سال از درگذشتش، در اختیار پژوهشگران و محققان قرار گرفته است.
ژاله آموزگار که انتشار کتاب، زیرنظر او انجام شده، در بخشی از مقدمۀ خود بر کتاب آورده است: «یحیی ذکاء گردآورندۀ این مجموعه واژگان، بازمانده از نسلی است که عشق به ایران در خونشان اندر شده بود و با جانشان به در میرفت ... یحیی ذکاء هم تا آنجا که میتوانست در پیشبرد فرهنگ ایرانی تلاش کرد. او آذربایجانیِ میهندوستی بود که عشق به سرزمین مادری خود را در سایه ایران بزرگ جستجو میکرد. او به دلیل آشنایی به زبان ترکی و دلبستگی به زبان شیرین فارسی که رمز جاودانگی ایران است به جمعآوری این واژگان پرداخت».
یحیی ذکاء نودوشش سال پیش در تبریز زاده شد. جدش از تجار تبریز بود و پدرش، ابتدا کارمند راهآهن و بعد، بانک ملی بود. ابتدایی را مدارس رشدیه تبریز و ترغیب تهران، متوسطه اول را در دبیرستانهای تمدن تهران و پهلوی قزوین و متوسطه دوم را در دبیرستان فیروزبهرام گذراند و همین آخری هم بود که زندگیاش را جهتی دیگرگون داد و نزد کسانی چون پرویز ناتل خانلری، ذبیحااله صفا، محمدحسین مشایخ فریدنی و محمدجواد تربتی دیپلم ادبی را گرفت، در کلاسی که ایرج افشار و هوشنگ کاوسی هم حضور داشتند. وقتی در سال ۱۳۳۳ از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران فارغالتحصیل شد، یکی از نخستین دانشآموختگان رشته باستانشناسی بود و البته که شاگرد اول شد. دو سال بعد، رسما به استخدام دولت درآمد. سال اول در کنار ایرج افشار، محمدتقی دانشپژوه و محمد مشکوه، کتابدار کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران بود و بعد، به اداره هنرهای زیبای کشور رفت که در سال ۱۳۴۳ به وزارت فرهنگ و هنر تغییر نام داد. او تا ۵ شهریور ۱۳۵۷ که رسما بازنشسته شد، بهترتیب کفالت اداره موزهها و فرهنگ عامه، ریاست موزه هنرهای تزئینی، معاونت اداره کل موزهها و فرهنگ عامه، ریاست موزه مردمشناسی، ریاست انتشارات ادارات کل باستانشناسی و فرهنگ عامه و موزهها و حفظ بناهای تاریخی، ریاست کتابخانه ملی ایران و مشاورت وزیر فرهنگ و هنر را تجربه کرد. او یک کارشناس خبره و زبده آثار هنری بود و آثار بسیاری از موزههای ایران ازجمله کاخ گلستان، آبگینه، فرش، رضا عباسی، هنرهای تزئینی و نگارستان با همت او گردآوری و کارشناسی شد و حتی در بازیافت یکی از ارزندهترین آثار هنری ایران، یعنی شاهنامه طهماسب، نقشی فراموشنشدنی داشت. او در بسیاری از مجامع بینالمللی ایرانشناسی عضویت و شرکت داشت و برای شناساندن تمدن و فرهنگ ایران مسافرتهای متعددی به کشورهای مختلف جهان کرد و به ایراد سخنرانیهایی در حوزه فرهنگ و هنر ایران پرداخت. او در طول حیات خود بیش از چهل کتاب و حدود صدوچهل مقاله و رساله در زمینههای تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران نوشت که از آن میان، «تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایرانِ» او، در سال ۱۳۷۸، برندۀ هفدهمین جایزه کتاب سال شد، و این جز مدالها و نشانهایی بود که در زندگی دریافت کرده بود و سبب همهشان، شناساندن فرهنگ و هنر ایران بود. او که تا آخرین دم، با وجود کهولت و بیماری، خستگیناپذیر فعالیت میکرد، ۲۸ دی ۱۳۷۹ بهدلیل نارسایی کلیه دار فانی را وداع گفت، درحالیکه برخی آثارش، از جمله همین کتاب بر زمین مانده بود.
در بخشی از مقدمۀ یحیی ذکاء بر این کتاب آمده است: «این کتاب دستاورد نزدیک به پنجاه سال کار و کوشش و پژوهش متناوب است که در آن هر واژهای که به دلایلی آذری یا فارسی شناخته شده، به ترتیب الفبایی گردآمده و نخست معنا و سپس مثالی آنچنانکه بر زبانهاست نه آنچنانکه نوشته میشود برای آن آورده شده است و کوشیدهام اگر مثل، اصطلاح، عبارت یا جملهای در زبان مردم هست که واژه موردنظر در آن بهکار رفته است، نقل شود تا بدینسان مثلها و اصطلاحهای مردم شهر تبریز نیز گردآید و سودش دوچندان گردد. پس از آن نمونهای از واژهها و معناهای آن در فرهنگهای گوناگون بهویژه برهان قاطع و متنهای کهن و کتابهای مختلف بهعنوان گواه یاد شده است. سرانجام از ریشه واژه و پیشینه آن در زبانهای اوستایی و پارسی باستان و پهلوی سخن رفته است. این واژگان شامل سههزارودویست واژه آذری یا فارسی دری است که همگی، هماکنون در زبان مردم اصیل تبریز بهکار میرود ولی نمیتوانیم بگوییم که همه لغات این زبان را گردآوری کردهایم، چهبسا هزاران واژه دیگر از اینگونه در میان اهل حرفه و پیشهوران و صنعتگران و کشاورزان هست که نویسنده از آنها ناآگاه است و چون کوشش مستقیم و پرسوجوهای میدانی با برنامه منظم برای گردآوری آنها انجام نگرفته است، واژههای مذکور در این کتاب نیامده است».
این کتاب با مقدمهای از زندهیاد یحیی ذکاء آغاز میشود و سپس ایران عبدی در مقدمۀ مبسوطی که نوشته، روش کار خود را توضیح داده و در ضمن آن خواننده با تاریخچۀ بهروز آمدن این اثر آشنا میشود. بعد جدول آوایی زبان آذری و نمادهای لاتین آن در همان سبک مورد نظر زندهیاد ذکاء آورده شده است. سپس صفحۀ اختصارات آمده و با متن اصلی در دو بخش؛ بخش اول واژگان آذری و بخش دوم کوی های کهن تبریز کتاب به پایان رسیده است.
فهرست مطالب کتاب:
یادداشت
آذربایجانی نژادۀ دیگری که دلبستۀ ایران بود/ ژاله آموزگار یگانه
مقدمه/ یحیی ذکاء
زندگینامۀ استاد یحیی ذکاء
پیشگفتار
مقدمۀ مصحح
بخش نخست: واژگان آذری
بخش دوم: پیوستها
کویهای کهن تبریز
منابع مورد استفادۀ مصحح
نمونههایی از واژگان زبان آذری در زبان مردم تبریز/ به کوشش حسین بنیآدم
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی
غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینیخرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینههای طنز بوده که باید بهجد مورد تحقیق و پژوهش قرار میگرفت. نو
نظری یافت نشد.