معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

گرچه یک سده از نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی در سیستان و بلوچستان گذشته، اما داده‌های باستان‌شناختی از این منطقه در مقایسه با سایر مناطق ایران، همچنان بر پژوهش‌های چند دهۀ گذشته استوار است. باستان شناسی در این ناحیه از ایران و به‌ویژه در شهر سوختۀ سیستان، در دهه‌های اخیر با نام دکتر سیدمنصور سیدسجادی گره خورده و هر جا نامی از این منطقۀ باستانی برده شده، نام او نیز به میان آمده است. این باستان‌شناس برجستۀ ایرانی، محقق پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری بوده و عضو مؤسسۀ مطالعاتی شرق میانه و شرق دور در ایتالیا است.

از دیدگاه پژوهش‌های باستان‌شناسی علمی، سر اورل اشتین باستان‌شناس انگلیسی نخستین فردی است که اطلاعات مفیدی دربارۀ قابلیت‌های باستانی بلوچستان ایران ارائه کرده است. در طی سفرهایی که او به سیستان، شمال و جنوب بلوچستان و کناره‌های دریای مکران و خلیج فارس داشته است، بسیاری از محوطه‌های باستانی منطقه را شناسایی کرده است. پس از بررسی‌های اولیۀ اشتین، بئاتریس دکاردی دیگر باستان‌شناس انگلیسی در سال 1965 اولین سلسله از فعالیت‌های جدید باستان‌شناسی را با حفر دو گمانۀ کوچک و محدود در تپۀ بمپور آغاز و نتایج آن را منتشر کرد. پس از آن در دهۀ پنجاه گاری هیوم از دانشگاه مینه‌سوتا در کناره‌های رودخانه لادیز و سپس جودیت ماروچک در خاش موفق به کشف آثاری یکصد تا هفتاد هزار سال پیش، به صورت تیغه‌ها و خراشنده‌ها و سایر ابزارهای سنگی شدند. در همین گرو بررسی‌ها در دوران پارینه‌سنگی می‌توان از بررسی‌های ویتا فینزی و همکارانش در سدیچ، کوهستک، بخش شمال غزبی کنارک و بخش جنوب شرقی همین شهر نام برد که به کشف ابزارهای سنگی انسان‌های اولیه منجر شد که تاریخ موقتی آنها بین 75000 تا 65000 سال پیش است.

این کتاب حاصل مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای نویسنده دربارۀ تاریخ بلوچستان و کاوش‌های پیوسته در شهر سوختۀ سیستان است؛ تحقیقاتی که به پیش از دهۀ هفتاد و سال‌های پس از آن باز می‌گردد و بخشی از نتایج آن در این کتاب منعکس شده است.

دو گفتار اول کتاب شامل بازخوانی دو متن تاریخی دربارۀ جغرافیا و تاریخ بلوچستان است؛ گفتار نخست دربرگیرندۀ جغرافیای بلوچستان در مرآت البلدان نوشتۀ اعتمادالسلطنه و میرزا مهدی‌خان سرتیپ است. این نوشته شامل دو پاره است؛ بخشی که اعتمادالسلطنه نگاشته و بخش دوم که گزارش میرزا مهدی‌خان سرتیپ قاینی را مطرح کرده است. این گزارش که به سفارش محمداسماعیل خان نوری وکیل‌الملک والی کرمان و بلوچستان در آن دوران تدوین شده، نخستین بار در روزنامۀ ایران اعتمادالسلطنه به چاپ رسیده و بار دیگر در مرآت البلدان به طبع رسیده است.

گفتار دوم نیز از مرآت البلدان نقل شده و شامل روایت آریان مورخ یونانی از سفر نئارک، دریاسالار اسکندر مقدونی است. نئارک به به عنوان سرپرست ناوگان دریایی اسکندر و به دستور او در 326 پیش از میلاد به خلیج فارس سفر می‌کند و گزارشی دربارۀ ویژگی‌های سیاسی و اجتماعی و آبادی‌های آن در دورۀ هخامنشیان می‌نویسد. این متن نخستین بار توسط اعتمادالسلطنه با ترجمه‌ای آزاد و با حاشیه‌هایی بر آن، در مرآت البلدان به چاپ رسیده است. گزارش نئارک از نخستین اسناد دریانوردی در خلیج فارس نیز به شمار می‌آید.

گفتارهای سوم تا هشتم حاصل کار و تحقیق نویسنده در زمینۀ باستان‌شناسی و تاریخ بلوچستان و شهر سوخته است که در این کتاب ارائه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت دبیر مجموعه

یادداشت نویسنده بر چاپ دوم

پیش‌گفتار چاپ اول

گفتار نخست: جغرافیای بلوچستان در مرآت البلدان، نوشتۀ اعتمادالسلطنه و میرزا مهدی‌خان سرتیپ

یادداشت‌های گفتار نخست

گفتار دوم: تاریخ بلوچستان در مرآت البلدان از زبان نئارک، نوشته و ترجمۀ اعتمادالسلطنه

یادداشت‌های گفتار دوم

گفتار سوم: بلوچستان باستانی از آغاز تا اسلام

یادداشت‌های گفتار سوم

گفتار چهارم: کاوش در شهر سوخته

یادداشت‌های گفتار چهارم

گفتار پنجم: جامعۀ شهر سوخته

یادداشت‌های گفتار پنجم

گفتار ششم: توزیع آب در سیستان و بلوچستان

یادداشت‌های گفتار ششم

گفتار هفتم: تاریخ قوم کوچ در دوران اسلامی

یادداشت‌های گفتار هفتم

گفتار هشتم: یادداشتی کوتاه بر فرازونشیب تیس در طول تاریخ

یادداشت‌های گفتار هشتم

کتاب‌شناسی

نمایه