معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب نوشتۀ محمدعلی حبله‌رودی است. در نسخه‌های مختلف این کتاب نام او به صورت‌های حبل‌رودی، هبلرودی، هولرودی، جبل‌رودی و جبله‌رودی آمده است؛ اما صورت صحیح نام او بر اساس منابع همان حبله‌رودی است. از تاریخ ولادت و وفات حبله‌رودی اطلاعی در دست نیست و از زندگی او بنا بر مقدمۀ «جامع التمثیل» و «مجمع الامثال» همین اندازه دانسته می‌شود که به هندوستان مهاجرت کرده و در سال‌های 1049 و 1054 در گلکندۀ حیدرآباد ساکن بوده است که این زمان مصادف با اوج دوره‌ای است که زبان فارسی در هند زبان رسمی و دیوانی و زبان علم و ادب بوده است. او پیرو مذهب شیعه بوده و بزرگداشت اهل بیت و استفادۀ فراوان از اقوال و احادیث ایشان در این کتاب نشانۀ آشکار ارادت او به اهل بیت است.

از حبله‌رودی دو اثر باقی مانده است: مجمع الامثال و جامع التمثیل. حبله‌رودی «جامع التمثیل» را به سال 1054 هجری تألیف کرده است. او مجمع الامثال را به تشویق و پیشنهاد محمد بن خاتون و احتمالاً برای تقدیم به او تألیف کرده، ولی ظاهرا جامع التمثیل را برای پیشکش به قطب‌شاه تألیف کرده است؛ هرچند این نکته را به صراحت بیان نکرده است.

جامع التمثیل شامل بخش‌های زیر است:

مقدمه: مقدمۀ این کتاب طولانی و چندپاره است. مؤلف ابتدا سبب تألیف کتاب را بیان می‌کند. سپس در مقدمه‌ای دیگر را آغاز می‌کند که به نظر می‌رسد این بخش را به مقدمۀ «مجمع الامثال» افزوده است تا مقدمه‌ای مناسب برای این کتاب فراهم شود. مؤلف این بخش را با اندکی تصرف از کتاب «قرة العین» وام گرفته است. در بخش بعدی مطالبی همراه با موعظه آمده و در پایان این بخش دوباره دربارۀ کتاب توضیحاتی داده شده است. پس از آن حکایاتی نقل شده که مرتبط با برخی آیات قرآن است. سپس بخشی آغاز می‌شود که در آن ابتدا مثلی فارسی بیان می‌شود و در پی آن آیه‌ای از قرآن می‌آید که هم‌مضمون و مرتبط با آن است. پس از اینها بخشی با عنوان «نصایح لقمان به فرزند» آمده که شامل حکایات و اندرزهای لقمان و مواعظ دیگر است.

فصول کتاب: این کتاب بر اساس حروف الفبای عربی 28 فصل دارد که سه فصل آن شامل دو حرف است؛ یعنی حروف «ب و پ»، «ج و چ» و «ک و گ» در یک فصل آمده‌اند. در ابتدای هر فصل، امثال آن حرف آمده است. این امثال بر اساس حروف الفبا تنظیم نشده‌اند؛ مثلاً حرف «خ» با مثل‌هایی شروع می‌شود که ابتدای آنها کلمۀ «خدا» است و امثالی که با کلمۀ خانه شروع می‌شوند، پس از آن آمده‌اند. البته مؤلف کوشیده تا امثالی را که با یک کلمۀ مشترک شروع می‌شوند، در کنار هم بیاورد. بعضی از امثال به صورت شعر هستند، امثالی هم که به صورت شعر نیستند، غالباً وزن و قافیه‌ای که مختص امثال است دارند. ضمن اینکه امثال هر فصل با مثلی منظوم آغاز می‌شود. پس از آوردن امثال، مؤلف ضرب‌المثلی را انتخاب کرده و یک یا چند حکایت مرتبط با آن مثل آورده است. بیشتر این حکایت‌ها از کتاب‌های «جوامع الحکایات»، «انوار سهیلی» و «قرة العین» است.

مؤخره: در این بخش که «مجمع الامثال» آن را ندارد، مؤلف دوباره اثر خود را معرفی می‌کند و از شاعرانی که شعر آنها را برای امثال شاهد آورده یاد می‌کند و این نکته را یادآور می‌شود که کسی پیش از او به چنین کاری نپرداخته است.

این تصحیح بر اساس چندین نسخه انجام شده که نسخۀ کتابخانۀ ایندیاآفیس، نسخۀ اساس مصحح بوده است. این نسخه در 376 برگ به خط نستعلیق است و آیات و احادیث آن به خط نسخ کتابت شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت استاد مهران افشاری

یادداشت مصحح

مقدمۀ مصحح

متن کتاب جامع التمثیل

دیباچه

مقدمه

حکایات مرتبط با آیات قرآنی

امثال موافق با آیات قرآن

ذکر نصایح لقمان به فرزند

فصل اول در امثال حرف الف

فصل دوبم در امثال حرف با

فصل سیوم در امثال حرف تا

فصل چهارم در امثال حرف ثا

فصل پنجم در امثال حرف جیم

فصل ششم در امثال حرف حا

فصل هفتم در امثال حرف خا

فصل هشتم در امثال حرف دال

فصل نهم در امثال حرف ذال

فصل دهم در امثال حرف را

فصل یازدهم در امثال حرف زا

فصل دوازدهم در امثال حرف سین

فصل سیزدهم در امثال حرف شین

فصل چهاردهم در امثال حرف صاد

فصل پانزدهم در امثال حرف ضاد

فصل شانزدهم در امثال حرف طاء

فصل هفدهم در امثال حرف ظاء

فصل هجدهم در امثال حرف عین

فصل نوزدهم در امثال حرف غین

فصل بیستم در امثال حرف فا

فصل بیست‌ویکم در امثال حرف قاف

فصل بیست و دویم در امثال حرف کاف

فصل بیست و سیم در امثال حرف لام

فصل بیست و چهارم در امثال حرف میم

فصل بیست و پنجم در امثال حرف نون

فصل بیست و ششم در امثال حرف واو

فصل بیست و هفتم در امثال حرف ها

فصل بیست و هشتم در امثال حرف یا

مؤخره

فهرست‌ها

کتابشناسی