معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

دادستان دینی به معنی «داوری یا احکام دینی» عنوانی متأخر است که در سنت به این اثر داده شده است. نویسنده خود در مقدمه به عنوان «پرسش‌نامه» اشاره می‌کند. کتاب شامل یک مقدمه و 92 پرسش گوناگون است که مهرخورشید پسر آذرماه و دیگر بهدینان از منوچهر می‌پرسند و منوچهر در پاسخ آنچه را که از آموزه‌های مراجع دینی پیشین می‌داند و در یاد دارد و پذیرفتنی و موثق می‌شمارد، در زیر پرسش‌ها می‌آورد.

منوچهر نویسندۀ دادستان دینی، پسر گشن‌جم، پسر شاپور، از نسل آذربادمارسپندان، موبدان موبد شاپور دوم (309 ـ 379 م) ساسانی است. منوچهر نمایی کلی از زندگی و تفکر خود را در مقدمۀ دادستان و اثر دیگرش «نامه‌ها» ترسیم می‌کند. او در عنوان های نخستین و دومین نامه، خود را «هیربد» و در سومین «هیربد خدای» می‌نامد. منوچهر رد پارس و کرمان، فرمادار آسرونان بوده است. «رد» به معنی «رهبر روحانی» در برابر «اهو» «سرور دنیوی» است. «فرمادار» به معنی فرمانده است و دارندۀ این جایگاه، رئیس کل روحانیان کشور محسوب می‌شده است.

تاریخ دقیق نگارش دادستان معلوم نیست؛ ولی از روی تاریخ آخرین نامۀ منوچهر به سال 250 یزدگردی نیز لحن ملایم‌تری که در دادستان نسبت به نامه‌ها دیده می شود، دادستان می‌باید پیش از نامه‌ها و به احتمال پیش از سال 881 میلادی نوشته شده باشد.

نوشته‌های منوچهر و برادرش زادسپرم، هم از حهت فرم و هم از نظر ترجمه، از دشوارترین متون پهلوی به شمار می‌آیند. دادستان نثری پیچیده و دشوار دارد و علت آن نه‌تنها بحث و گفتگو دربارۀ موضوع‌های فلسفی، الهیاتی و آیینی است که چنین شیوۀ نگارشی را می‌طلبد، بلکه در سلیقه و قدرت نویسنده نیز می‌باشد. منوچهر درازنویسی و به‌کاربردن ترکیبات پیچیده را می‌پسندد. استفاده از واژگان عالمانۀ پهلوی گاه به بهای آسیب رساندن به روشنی مطلب تمام می‌شود و گاه از دستور درست و معیار زبان پهلوی دور می‌شود. پاسخ پرسش‌ها که به زبانی فنی و سبکی سنگین و بی‌روح و بیشتر بر اساس عبارت‌پردازی‌های سنتی فارسی میانۀ دورۀ ساسانی نوشته شده، از نوآوری‌های ادبی خالی است.

دادستان دینی اثر سنتی ـ عقیدتی است که در قالب پرسش و پاسخ، به طرح موضوع‌های گوناگون می‌پردازد. محتوای پرسش‌ها آیینی، اجتماعی، اخلاقی، قانونی، فلسفی، کیهان‌شناختی، پدیده‌های طبیعی و از اینگونه است. با وجود تنوع و گوناگونی پرسش‌ها، نمی‌توان تصور کرد که دادستان نمای کاملی از وضع دین زردشتی زمانۀ خود را بازتاب می‌دهد چه پرسش‌ها اغلب دربارۀ موضوعاتی است که مورد تردید مهرخورشید و بهدینان نزدیک به اوست یا دربارۀ مطالبی است که مایلند آگاهی بیشتری دربارۀ آنها به دست آورند.

این کتاب شامل مقدمه و یادداشت‌های آن، آوانویسی متن‌ پهلوی بر اساس ویراست پ.ک. انکلساریا همراه با تصحیح‌های اعمال‌شده از سوی نگارنده (با نشان * و شماره در پانوشت آوانویسی)، برگردان فارسی و یادداشت‌های آن است. متن پهلوی به صورت پیوست در انتهای کتاب آورده شده است. کوشش نگارنده بر آن بوده که در حد توان ترجمه‌ای روان و قابل اطمینان از این متن دشوار به دست دهد؛ اما به گفتۀ منوچهر، درک و فهم آنچه او در پاسخ به پرسش‌ها نگاشته، ممکن است حتی برای باریک‌بینان و نکته‌سنجان آسان نباشد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

یادداشت‌ها

موضوع پرسش‌ها

آوانویسی

برگردان فارسی

یادداشت‌ها

کتابنامه

نمایه

پیوست