معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در مجموعۀ کتاب‌ها، نوشته‌ها و تحقیقات سنتی مربوط به حوزۀ زبان عربی، انقطاع تاریخی دیده می‌شود؛ بنابراین آنچه می‌تواند پاسخگوی بسیاری از سؤالات حوزۀ زبان عربی باشد که نحویان و لغویان قادر به حل آن نبودند، بازگشت به پیشینۀ بسیار عظیم و طولانی زبان عربی است. پیشینه‌ای که چه‌بسا بالغ بر دو هزار سال باشد. تجلی این تاریخ قطعاً در خانوادۀ زبان‌های سامی است و کسی که به پژوهش در حوزۀ زبان‌هایی چون عبری، آرامی، سریانی، حبشی، اکدی، سومری و بابلی روی آورد، بی‌شک به باورهایی خواهد رسید و مسائل لاینحل زبان عربی برایش ساده خواهد بود.

این کتاب نوشتۀ جرجی زیدان دانشمند لبنانی که بیش از یک قرن از نگارش آن می‌گذرد، در واقع یکی از اولین آثار جدی در زمینۀ واژگان عربی و فلسفۀ زبان است که عرب‌زبانان به رشتۀ تحریر درآوردند.  این اثر خاص زبان عربی است و اثری کم‌نظیر در این زمینه محسوب می‌شود. نویسنده بی‌آنکه به سراغ آرای نحویان سنت‌گرا برود و بکوشد با روش عامل و معمول و قیاس و یافتن ریشۀ سه‌حرفی کلمات مشکلات زبان را حل کند، به تاریخ زبان عربی وارد شده و روند تحولی پدیده‌های زبان عربی را در مجموعه‌ای از زبان‌های سامی بررسی کرده است.

بنابراین موضوع این کتاب، پژوهشی تحلیلی دربارۀ چگونگی ظهور و رشد زبان عربی است، به این اعتبار که زبانی اکتسابی و تابع قانون عام پیشرفت است. محور این پژوهش پنج مسئله و یک نتیجه است:

مسئلۀ نخست: الفاظی که از نظر لفظی و معنایی به هم نزدیک‌اند، گونه‌های مختلف یک لفظ واحد هستند.

مسئلۀ دوم: الفاظ مانعه که بر معنای غیرمستقل دلالت دارند (مانند حروف جر، عطف، زائد و ... ) در واقع باقی‌مانده‌های الفاظ معنادار و مستقل هستند.

مسئلۀ سوم: بیشتر الفاظ مانعه که بر معنای مستقل دلالت دارند، با بررسی به ریشه‌ای دوحرفی برمی‌گردند که تقلیدی از آواهای طبیعی هستند.

مسئلۀ چهارم: تمام الفاظ مطلق مانند ضمایر، اسم‌های اشاره و ... را با بررسی می‌توان به یک یا چند لفظ ارجاع داد.

مسئلۀ پنجم: الفاظی که برای دلالت معنوی به کار می‌روند، در اصل برای دلالت حسی وضع شده و به دلیل تشابه در تصاویر ذهنی، حمل بر مجاز شده‌اند.

نتیجه: زبان عربی در اصل از ریشه‌هایی تک‌هجایی تشکیل شده است. بیشتر این ریشه‌ها از تقلید آواهای خارجی و برخی دیگر از تقلید آواهای طبیعی گرفته شده‌اند که انسان به طور غریزی آنها را بر زبان جاری می‌کند؛ بنابراین برای اثبات این نتیجه باید ابتدا آن مسائل و مقدمات پنج‌گانه ثابت شوند. برای اثبات مسائل پنج‌گانه و این نتیجه از قوانین طبیعی و عواملی کمک گرفته شده که هنوز هم در زبان عربی تأثیرگذارند. در پیوست‌های کتاب، مطالبی در موضوع خط، شیوۀ طبیعی پیدایش آن و اصل خط‌های معروف در جهان امروی آورده شده و همچنین چگونگی یادگیری عدد، اختراع اعداد، اصل اعداد هندی و شیوۀ انتقال آن به جهان در بخش پایانی کتاب گنجانده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجمان

مقدمۀ چاپ دوم

مقدمۀ چاپ اول

زبان

اصل زبان‌ها

ماهیت زبان عربی

انواع علوم زبانی

مسئلۀ اول:

قلب

ابدال

مسئلۀ دوم:

نحت (تلفیق کلمات)

اشتقاق‌ها و تصریف‌های جدید

افعال مزید و صرف آنها

تصریف‌های اسمی

مسئلۀ سوم

مسئلۀ چهارم:

اسم اشاره و اسم موصول

ارتباط اصل اسم‌های اشاره و موصول با ضمایر

مسئلۀ پنجم

نتیجه

اختراع خط

شمارش و اعداد