معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

هرمنوتیک از واژۀ یونانی hermeneuein به معنای شرح دادن، تأویل کردن و بازگردانیدن است. ریشۀ این اصطلاح را به «هرمس» یکی از خدایان باستان بازمی‌گردانند که افزون بر رساندن پیام خدایان به یکدیگر، آدمیان را نیز در درک پیام‌های رمزی خدایان و فهم مراد و مقصودشان در زبان گفتاری و نوشتاری یاری می‌رساند.

در مجموع دیدگاه‌های تاریخی به هرمنوتیک در دو دستۀ عمده قرار می‌گیرند: از یک‌سو عالمان هرمنوتیک نظری و عملی، غالباً مدعی‌اند که اشراف به مسائل تأویل خاص عصر مدرن است؛ چنان‌که خانم وارنگ معتقد است هرمنوتیک به مثابۀ یک رشتۀ مستقل و مجزا در قرن نوزدهم ریشه دارد و به وسیلۀ عالمان هرمنوتیک رمانتیک، یعنی شلایر ماخر و دیلتای شکل گرفته است. از سوی دیگر جمع بزرگی از متخصصان هرمنوتیک قرار دارند که پیشینۀ طولانی‌تری برای سنت هرمنوتیکی قائل‌اند و جزئیات نقش تأویل را ابتدا در سنت نحویون یونان و سپس در فن بیان رومی جستجو می‌کنند.

اگرچه از تأملات و نظریه‌پردازی حول محور دانش هرمنوتیک بیش از دوقرن و نیم در دنیای غرب می‌گذرد؛ اما در ایران از دهۀ هفتاد کتاب‌های «هرمنوتیک، کتاب و سنت» از محمد مجتهد شبستری و کتاب «ساختار و تأویل متن» نوشتۀ بابک احمدی از جهت معرفی و طرح مباحث هرمنوتیک کلاسیک و مدرن جریان‌ساز هستند. بعدها به‌ویژه در دو دهۀ اخیر نوشتن کتاب‌ها و مقالاتی اعم از تألیف و ترجمه در باب هرمنوتیک رشد چشمگیری پیدا کرد؛ از این‌رو طرح و شرح رویکردها و مفاهیم مختلف هرمنوتیکی و کاربست دستاوردهای هرمنوتیکی در حوزۀ علوم انسانی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت.

این کتاب نیز می‌کوشد در گام نخست به تبیین درست و دقیق رویکردها و مفاهیم هرمنوتیکی بپردازد و در گام دوم، کاربست آنها را به صورت تحلیلی در متون ادبی نشان دهد. در این راستا تلاش بر آن بوده تا به بیان پاره‌ای از مفاهیم هرمنوتیکی پرداخته شود که تاکنون در حوزۀ مطالعات هرمنوتیکی توجهی به آنها نشده است. در گام سوم و پایانی هم به نسبت رویکردهای مختلف هرمنوتیکی و نقد پرداخته شده و هم تلقی نادرست و رایج از هرمنوتیک فلسفی به مثابۀ هرمنوتیک مخاطب‌محور مورد مداقه و ارزیابی قرار گرفته است.

برای نحله‌های هرمنوتیکی، به اعتبارهای مختلف تقسیم‌بندی‌های متفاوتی صورت گرفته است؛ برای مثال به اعتبار دوره‌های مختلف تاریخی (کلاسیک و مدرن)، به اعتبار قلمرو (خاص، عام و فلسفی)، به اعتبار رویکرد (روش‌شناختی، پدیدارشناختی، فلسفی و ....) و .... . تأملات نویسنده در این کتاب، چه از حیث کاربست و چه از حیث نقد به اعتبار رویکردهای هرمنوتیکی و بر اساس هرمنوتیک روش‌محور (مؤلف‌محور) و هرمنوتیک فلسفی در دو شاخۀ گادامری (مؤلف ـ متن‌محور) و ریکوری (متن‌محور) استوار است. البته روشن است که رویکردها و شخصیت‌های تأثیرگذار هرمنوتیکی در غرب به رویکردها و شخصیت‌های این کتاب محدود نمی‌شوند؛ برای مثال جریان هرمنوتیک انتقادی و ..... . گفتنی است که فی‌المثل بزرگان هرمنوتیک روش‌محور مانند شلایر ماخر، دیلتای، بتی و هرش اگرچه در دغدغۀ وصول به نیت مؤلف هم‌داستان‌اند؛ اما قواعد و ضوابط هرمنوتیکی خودشان را دارند و در این کتاب صرفاً به فضای کلی حاکم بر هرمنوتیک روش‌محور (مؤلف‌محور) نظری شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

درآمد

بخش اول: هرمنوتیک کلاسیک

بخش دوم: هرمنوتیک فلسفی

تحلیل امتزاج افق ظاهر شریعت در مصیبت‌نامۀ عطار

از «سویۀ کاربردی» در هرمنوتیک گادامری تا «به خود اختصاص دادن» در هرمنوتیک ریکور

از افق در تلقی نیچه‌ای تا افق در تلقی گادامری با تأملی در حکایت‌هایی از مثنوی معنوی

از قوس هرمنوتیکی ریکور تا نوبت‌های سه‌گانۀ تفسیری در کشف الاسرار

بخش سوم: هرمنوتیک و نقد

نتیجه‌گیری

پی‌نوشت‌ها

منابع و مآخذ