زیباشناسی و ادبیات
خلاصه
در این کتاب پرسشهای فلسفیای بررسی شده که در هنرهای ادبی مطرح هستند. علاقۀ فیلسوف به ادبیات مانند علاقۀ او به دیگر کردارها و کنشهای انسانی چون علم، حقوق و هنرهای تجسمی است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
شاید مخاطب بازاندیش ادبیات از خود پرسیده باشد که چرا نسبت به شخصیتهای یک رمان عواطفی چون اندوه یا شادی یا خشم یا دلسوزی پیدا میکند؛ حال آنکه میداند این شخصیتها واقعی نیستند. بهراستی هنگام درگیر شدن با رمان، چه اتفاقی برای وضعیت ذهنی و شبکۀ باور ما میافتد؟ چه چیز یک روایت را باور میکنیم و چه چیزش را باور نمیکنیم؟ چرا ادبیاتی را دنبال یا حتی طلب میکنیم که در ما عواطف منفی برمیانگیزد، مگر در زندگی خود از عواطف منفی پرهیز نداریم؟ این چه پارادوکسی است که در ادبیات به آن تن میدهیم؟
آیا تاکنون به شیوۀ وجودی ادبیات، اعم از شعر و داستان، اندیشیدهایم؟ اگر یک تابلوی نقاشی وجودی تکینه دارد و دیگر تابلوهای مشابه همه جعلی به شمار میآیند، وجود شعر یا داستان چگونه است؟ محملش کدام است؟ آیا متنی است که در نسخههای چاپی و دستنوشته دیده میشود؟ راستی متن چیست؟ چیزی ملموس و مادی است یا ناملموس و ذهنی یا هیچکدام؟ آیا اثر همان متن است یا این دو متفاوتاند؟ نقد ادبی و تفسیر ادبی بدون تردید بر فهم روایت ادبی استوارند. اما فهم روایت چگونه رخ میدهد؟ اصلا چندگونه معنا را میتوان برای یک اثر ادبی متصور بود؟ فهم اثر ادبی کدام معنا را نشانه میرود؟ آیا معنای صریح زبانی معیار است یا معنای موردنظر مؤلف یا معنایی که مخاطب با هوش تفسیری خود و بسته به سیاق سخن و عرف زبانی برمیسازد؟
زیباشناسی ادبیات نوعی پژوهش عقلی است پیرامون پرسشهایی از این قبیل. اگر این سؤالات گروهبندی شود و هر گروه با عنوان مصطلح فلسفی خود نامیده شود، بهترتیب به نظریۀ عواطف، وجودشناسی و شناختشناسی میرسیم. بیگمان مخاطبی که از چنین مباحثی باخبر باشد و دربارهشان بیندیشد، به فهم ژرفتری از ادبیات دست مییابد.
در این کتاب پرسشهای فلسفیای بررسی شده که در هنرهای ادبی مطرح هستند. علاقۀ فیلسوف به ادبیات مانند علاقۀ او به دیگر کردارها و کنشهای انسانی چون علم، حقوق و هنرهای تجسمی است. فیلسوف میکوشد ما را در فهم بهتر ماهیت این کردارها یاری کند. ماهیت این کردارها هنگامی روشن میشود که هدف و غایت آنها، چیستی و جنس عناصر سازندۀ آنها، معیارهای حاکم بر مشارکت در آنها و نیز پرسشهای اخلاقی که از آنها سر بر میآورد، روشن شود.
چهارگونه پرسش که فلاسفه در حوزۀ هنر ادبی دنبال کردهاند، در این کتاب بررسی میشود. نخستین گونه پرسشهای «وجودشناسی» است. موضوع این سؤالات چیستی و طبقهبندی اشیائی است که در کردارهای ادبی نقش دارند. چند پرسش اصلی وجودشناسانه اینها هستند: اثر ادبی چگونه چیزی است و شیوۀ بودنش کدام است؟ زمینۀ تاریخی و اجتماعی متن یک اثر ادبی تا چه اندازه در هویت آن نقش دارد؟ اگر پیشینۀ آثار ادبی در جرگۀ داستان طبقهبندی میشوند، حیث داستانشان، داستانگی شان به چیست؟ آیا باید شخصیتهای داستانی را برخوردار از نوعی وجود دانست تا چگونگی فهم داستانها و سخنگفتن پیرامون آنها روشن شود؟ و ....
پرسشهای گونۀ دوم به «شناختشناسی» برمیگردند. در شناختشناسی چند پرسش محوری مطرح است؛ از جمله این سؤال که مدعای فهم آثار ادبی بر کدام بنیادها و دلایل عقلی استوار است و فهم آثار ادبی چگونه شالودۀ کنش نقد و کنش تفسیر آثار ادبی را فراهم میآورد. پرسش دیگر به دلالت قصد مؤلف برای فهم و تحسین آثارش بازمیگردد؛ آیا فقط یک تفسیر «درست» از هر ادبی هست یا چنین است که آثار ادبی اجازه و امکان چند تفسیر متفاوت و به یکسان «درست» را میدهند؟
پرسشهای گونۀ سوم آنهایی هستند که به چندوچون تأثیرپذیرفتن خوانندگان از آثار ادبی مربوط است. آیا عواطفی که نسبت به شخصیتهای داستانی پیدا میکنیم، عواطف راستیناند یا شبهعواطفاند؟ اگر عواطف راستیناند پس آیا ما هنگام درگیرشدن با داستان آن را واقعی دانسته و رویدادهای آن را باور میکنیم؟ چرا داستانهایی را دنبال میکنیم که در ما عواطف منفی چون ترس یا غم برمیانگیزند، حال آنکه در زندگی واقعی از چنین عواطفی پرهیز داریم؟
افزون بر این سهگونه پرسش، میتوان دربارۀ ارزش شناختی یا ارزش اخلاقی که درگیرشدن با آثار ادبی برای مخاطب به ارمغان میآورد و نیز دربارۀ انواع معیارهای اخلاقی و حقوقی که باید بر خلق و توزیع آثار ادبی حاکم باشد، پرسش کرد. آیا آثار ادبی شناخت و آگاهی ما نسبت به جهان بیرون از داستان را افزایش میدهند؟ آگر آری، چگونه؟ آیا ادبیات ارزش اخلاقی دارد و اگر دارد، آیا ارزش اخلاقی آن موجب ارتقای ادبیت آن میشود؟ آیا مجاز هستیم آن آثار ادبی را سانسور کنیم که اعضای جامعه را پریشاناحوال یا اندوهگین میکنند؟
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
فصل اول: ماهیت ادبیات
فصل دوم: اثر ادبی چیست؟
فصل سوم: ماهیت داستان
فصل چهارم: خوانش داستان (1): حقیقت داستانی
فصل پنجم: خوانش داستان (2): تفسیر آثار ادبی
فصل ششم: ماهیت شخصیتهای داستانی
فصل هفتم: ادبیات و عواطف
فصل هشتم: ارزش شناختی ادبیات
فصل نهم: ادبیات، اخلاق و جامعه
پینوشتها
کتابشناسی
واژهنامه
نمایه
پربازدید ها بیشتر ...
مطالعات ادبی هرمنوتیک متنشناختی
مهیار علویمقدمتأویل و رویکرد هرمنوتیکی، باعث افزایش بهرهگیری هر چه بیشتر خواننده از ارزشهای شناختهنشدۀ متن میش
پابرهنه در برادوی: زندگی و آثار نیل سایمون
مجید مصطفوینیل سایمون (1927 ـ 2018) یکی از پرکارترین، موفقترین و محبوبترین نمایشنامهنویسان جهان و یکی از بهت
نظری یافت نشد.