معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در فرهنگ فارسی دکتر محمد معین سماع چنین تعریف شده است: «وجد و سرور و پایکوبی و دست‌افشانی صوفیان، منفرداً یا جمیعاً با آداب و تشریفاتی خاص». ترکان ترکیه سماع را «سما» می‌خوانند و می‌نویسند و فقط بعضی از مولویه کهنسال حرف «ع» را به صورت ویرگول در آخر کلمه می‌نویسند.

معنی و مفهوم سماع برای ترکان ترکیۀ امروز عبارت است ااز چرخ زدن درویشان به صورت گروهی به همراه نواهایی که با آلات موسیقی سنتی نواخته می‌شود و با رعایت آداب و رسوم و تشریفاتی خاص که از پانصد سال قبل تاکنون بین مریدان و دوست‌داران جلال‌الدین محمد مولوی معمول و مرسوم بوده است.

سماع در حالت اصطلاح عارفانه حالتی است که بر اثر هیجانات عاطفی و غلیان و خروش درونی، و شور و وجد باطنی به عارفان راه معرفت و سالکان طریق حقیقت، و واصلان به کعبۀ وحدت دست می‌داده و گاه و بی‌گاه آنها را وامی‌داشته که از خواست خود برخاسته و بی‌خود از خود خویشتن، در هر زمان و هر مکان، بی‌پروا از قهر و طعن بدخواهان و لعن و شتم دشمنان، همچون مولانا جلال‌الدین محمد دست بیفشانند و تن بچرخانند و پای بر زمین بکوبند.

سماع از قرن سوم هجری، بین متصوفه و عرفای ایران مرسوم و معمول بوده و شیخ ابوسعید ابوالخیر میهنه‌ای با شنیدن شعری یا کلامی یا پیامی، از پیر و عارفی یا به وقت خواندن آیه‌ای از آیات کلام‌الله مجید، یا به هنگام نقل حدیثی از سیدالمرسلین منقلب می‌شده است.

این کتاب یک اثر علمی و تحقیقی یا تاریخی و عرفانی نیست، داستان و افسانه‌ای ساخته و پرداختۀ تخیل هم نیست. مطالبی که در این کتاب آورده شده، گزارش‌گونه‌ای است از آنچه نویسنده در جریان چند سفر به قونیه دربارۀ سماع درویشان مولویه به چشم خود دیده و به گوش خود شنیده یا در کتاب‌ها و منابع معتبر به زبان‌های فارسی و ترکی و انگلیسی و فرانسوی خوانده است.

انگیزۀ گردآوری این مجموعه، آشنا کردن مولوی‌دوستان با مراسمی است که ریشه در فرهنگ عرفانی ایران‌زمین دارد و پس از گذشت بیش از هفتصد سال، شیفتگان و عاشقان اندیشه‌های مولانا را در ترکیه و اروپا و آمریکا به چرخ و پایکوبی و دست‌افشانی وامی‌دارد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

سپاس‌گزاری

گفتار اول: تعریف سماع ـ سماع از نظر عارفان و شاعران

گفتار دوم: مولانا و سماع

گفتار سوم: سماع بعد از مولانا ـ سماع اولو عارف چلبی ـ سلطان محمد فاتح و سماع ـ دیوان محمد چلبی ـ یوسف سینه‌چاک ـ سلطان سلیم سوم و سماع مولویان

گفتار چهارم: سماع در حضور یک دیپلمات و مورخ ایرانی

گفتار پنجم: قانون منع انجام مراسم سماع ـ آخرین سماع درویشان

گفتار ششم: 28 سال بعد ـ سماع مولویه دوباره آغاز می‌شود ـ سماع درویشان در کتابخانۀ قونیه ـ سماع در ورزشگاه سرپوشیده ـ سماع یا نمایش؟ آداب سماع از نظر امام محمد غزالی

گفتار هفتم: هفتصدمین سال درگذشت مولانا ـ ورزشگاه ـ سماع‌خانه ـ مطرب و مطرب‌خانه

گفتار هشتم: قبل از شروع مراسم ـ توضیحات جلال‌الدین چلبی ـ نوازندگان و آیین‌خوانان ـ سماع‌کنندگان وارد می‌شوند ـ شیخ بر پوست می‌نشیند

گفتار نهم: مراسم آغاز می‌گردد ـ نی‌نوازی ـ دور ولدی ـ سلام اول ـ چرخ و چرخ و چرخ ـ سلام دوم ـ سلام سوم ـ سلام چهارم ـ مراسم پایانی سماع

گفتار دهم: مراسم مقابله و سماع در شب عرس ـ تفسیری از سماع به نظر یک نویسندۀ ایرانی

گفتار یازدهم: مولانا و موسیقی مولویه ـ شعر است یا موسیقی؟ ـ مولانا و آلات موسیقی مولویه ـ نی ـ شش نوع نی ـ مولانا و نی ـ رباب ـ مولانا و رباب ـ رباب‌نامه ـ دف ـ مولانا و دف ـ میا بی دف به گور من برادر ـ قدوم

گفتار دوازدهم: بسته‌ها و بسته‌کاران ـ نایی عثمان دده ـ اسماعیل حقی ـ اسماعیل دده ـ نام گوشه‌ها و دستگاه‌های موسیقی مولویه

گفتار سیزدهم: در سماع راست هر کس چیز نیست

گفتار چهاردهم: گلبانگ

گفتار پانزدهم: مولانا و سماع در اروپا و آمریکا

گفتار شانزدهم: کهن‌ترین نسخۀ خطی مثنوی معنوی

گفتار هفدهم: مدفن واقعی شمس تبریزی چگونه کشف شد؟

گفتار هجدهم: مدفن واقعی شمس تبریزی در شهر خوی است

گفتار نوزدهم: مولانا انسانی جهانی

گفتار بیستم: دم گرم مولانا و شوریده حالی در جزایر هاوایی

گفتار بیست‌ویکم: محفل درویشان و تأسیس بنیاد بین‌المللی مولانا

گفتار بیست‌ودوم: زنان و سماع

گفتار بیست‌وسوم: سماع درویشان مسلمان هندی در خانقاه دهلی

گفتار بیست‌وچهارم: مثنوی مولانا بر روی cd

گفتار بیست‌وپنجم: قافلۀ زائران کعبۀ عاشقان

گفتار بیست‌وششم: فروش غزلیاتی از مولانا در آمریکا

گفتار بیست‌وهفتم: تصویر مولانا در حال سماع

گفتار بیست‌وهشتم: آنه ماری شیمل و سماع

گفتار بیست‌ونهم: آنه ماری شیمل یا جمیله باجی دانشمندی که مولانا را به دنیا شناساند

گفتار سی‌ام: استاد بدیع‌الزمان فروزانفر در کعبۀ عاشقان