معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در هنرهای نمایشی چون سینما و تلویزیون، بیش از هر شکل هنری دیگر شخصیت‌ها آنچه را در ضمیر دارند به صراحت بیان نمی‌‌کنند. البته آنچه اینان در این هنرها بیان می‌کنند همیشه دروغ نیست، همیشه سخن بیهوده یا انکار حقیقت نیست. گاه شخصیت‌ها فکر می‌کنند دارند حقیقت را بیان می‌کنند، گاه حقیقت را نمی‌دانند. گاه آنها با بیان حقایق راحت نیستند. در درام‌های بزرگ کلمات هستند و حقایق در پشت کلمات پنهان. آنچه هست متن است و زیرمتن. البته این هر دو یکی نیستند و قرار نیست هم یکی باشند.

در این کتاب پیرامون زیرمتن سخن به میان آمده است، لایه‌ای پنهان در زیر آنچه که گفته می‌شود یا به نظر می‌آید، حقیقتی که بنا به دلایل مختلف از بیان صریح آن خودداری می‌گردد و در نتیجه چیزی که در ظاهر با آن روبرو هستیم تا حدودی با مقصود اصلی متفاوت است. کاربرد زیرمتن را در زمینۀ هنر بیش از هر چیز می‌توان در هنرهای نمایشی مشاهده کرد و می‌توان آن را به شیوه‌های گوناگونی بیان نمود، شیوه‌هایی که گاه کاملا متضاد با حقیقت هستند.

این کتاب ضمن معرفی همه‌جانبۀ این مفهوم، فنونی را برای بیان زیر‌متن از طریق کلام، حرکات و حالات و خلق آن به کمک استعاره‌ها و تصاویر ارائه می‌دهد و نمونه‌های زیر‌متن را در گونه‌های سینمایی به بحث می‌گذارد.

زیر‌متن به شایسته‌ترین حالت از طریق یک بحران یا نقاط انتقالی در زندگی خود را آشکار می‌کند ـ وقتی مرگی روی می‌دهد یا شخصی شغل جدیدی اختیار می‌کند یا در ابتدای یک رابطۀ جدید یا پایان یک رابطۀ قدیمی است، زیر‌متن خود را نشان می‌دهد. وقتی که تصمیم‌گیری‌های بزرگ مطرح است و همه چیز بسته به آن است که آدم نکته درستی را بیان کند و کار درستی را انجام دهد ـ هرچند که ما نمی‌دانیم چه چیز «درست» است، در چنین شرایطی شخصیت‌ها مفهوم واقعی‌شان را پنهان می‌کنند.

در هر رنجی، آرایشی از عواطف نهفته که انسان غالبا ناقادر از بیان آنهاست، زیرمتن وجود دارد. به این ترتیب زیرمتن را می‌توان به جای شکل شفاهی به گونه‌ای تصویری بیان کرد. غالب آدم‌ها در مقابله با درد یا در مواجهه با وضعیت‌های ناآشنا دچار مشکل می‌شوند. آنان به احتمال بردبار می‌شوند و احساسات ناراحت‌کننده را انکار می‌کنند، چراکه نمی‌خواهند دیگران بدانند که چقدر آسیب‌پذیر هستند.

وقتی که آدم‌ها شرم‌زده می‌شوند، نمی‌توانند دربارۀ این وضعیت حرف بزنند. آنان خواستار احترام هستند ولی هراسان می‌شوند که اگر دیگران حقیقت را بفهمند، کنترل بر اوضاع را از دست خواهند داد. به جایش دربارۀ چه چیزی حرف می‌زنند؟ شاید راجع به هیچ چیز حرف نمی‌زنند یا شاید ناگهان در مقابل همکارانشان زیاده از حد مؤدب شوند و به بحث درباره هوا، یا اطلاعاتی دربارۀ کارشان می‌پردازند یا از همکارانشان دربارۀ اوضاع خانوادگی‌شان می‌پرسند. حتی موقع مشخص کردن اینگونه دیالوگ‌ها شاید واژه‌هایی را به دقت برگزینند.

فهرست مطالب کتاب:

بخش اول: زیرمتن

بخش دوم: بیان زیرمتن از طریق کلام: اطلاعات دربارۀ شخصیت‌ها یا داستان زمینه

بخش سوم: فنونی برای بیان زیرمتن از طریق کلام

بخش چهارم: بیان زیرمتن از طریق حرکت و حالت بیان

بخش پنجم: خلق زیرمتن از طریق تصاویر و استعاره‌ها

بخش ششم: زیرمتن در گونه‌های سینمایی

عنوان فیلم‌های یادشده