معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

الن بدیو در سال 1937 در رباط مراکش به دنیا آمد. مادرش استاد فلسفه و پدرش استاد ریاضیات و از سال 1944 تا 1958 شهردار سوسیالیست تولوز بود. با آغاز تربیت فلسفی از دهۀ 1950 در پاریس به فلسفۀ سارتر و فلسفۀ ناسازنمایی گروید که به گفتۀ خودش دربرگیرندۀ «همنهاد پیچیدۀ نظریۀ تاریخ بسیار جبرگرایانۀ مارکسیستی و فلسفۀ پاد جبرگرای وجدان بود». بدیو از سال 1969 تا 1999 همراه با ژیل دلوز، میشل فوکو و ژان فرانسوا لیوتار در دانشگاه پاریس به تدریس فلسفه پرداخت. بدیو از اندیشه‌های افلاتون، هگل، سارتر، ژاک لکان و مائوتسه دون تأثیر پذیرفت. در 1988 «بودن و رویداد» و در 1989 کتابچۀ «بیانیۀ فلسفی» را منتشر کرد. یکی از آثار بعدی او یعنی «اخلاق» مدت ده سال جزء پرفروش‌ترین کتاب‌ها ماند.

عنوان «پاد ـ زیبایی‌شناسی» کمی ناآشنا به نظر می‌رسد. این مفهوم در اندیشۀ بدیو به برداشتی از آفرینش هنری اشاره دارد که نگرۀ «بازتاب / رابطۀ یادگیری» را رد می‌کند؛ اما با این وجود در واکنش به موضوع تقلید یا بازتاب دادن شاعرانۀ «طبیعت» به تأیید درون بودی و تک‌بودن هنر می‌پردازد. هنر از آن رو درون‌بودی است که حقیقت آن در بی‌میانجی بودنش در اثر هنری موردنظر داده شده است؛ و از آن‌رو تک است که حقیقت آن در خود هنر و تنها در خود هنر یافته می‌شود. زنده شدن دوبارۀ مفهوم ماده‌باورانۀ «زیبایی‌شناسی» از اینجا سرچشمه می‌گیرد. نگاه او به پیوند میان فلسفه و هنر به بن‌مایۀ تعلیم‌گرایی بسته است که به ادعای او به گونه‌ای کاربرد دارد که بتواند شکل‌های شناخت را به شیوه‌ای بیاراید که نوعی از حقیقت بتواند سوراخی در آن ایجاد کند.

این کتاب پژوهشی نسبتاً کوتاه و بیانیه‌ای فنی است که در آن رشته‌ای از اظهارنظرهای گوناگون به صورت فصل‌هایی مرتبط به دنبال هم می‌آیند و همگی نیازمند آگاهی پیشین از اصل‌های بدیهی محکم و توانمند موردنظر بدیو در اندام‌های تمایزیافتۀ تولید هنری حقیقت‌اند. بدیو در ادعاهای خود در این مورد که فلسفه به خودی خود مولد حقیقت نیست، نرمش‌ناپذیر است؛ اما می‌پذیرد که فلسفه نمی‌تواند آن‌گونه که دلوز می‌گوید فرآوردۀ مفهوم‌ها باشد. او به صورتی ظریف پیکره‌بندی تازه‌ای به اندیشۀ دلوز می‌بخشد تا بر نظر خودش تأکید کند که بر اساس آن «چندینی» بودن سفسطه‌آمیز تنها در زیر تأثیر «یکی» بودن عمل نمی‌کند و دربردارندۀ دلیل‌های حیرت‌آور دیگری است.

فصل اول کتاب واقعا مرکز متن است؛ چون هنر و فلسفه به شیوه‌ای روشمند از هم شکافته شده‌اند. در اینجا بدیو سه طرح‌واره برای نظم‌دادن به رابطۀ هنر، فلسفه و حقیقت در درون مدرنیته پایه‌گذاری می‌کند: طرح‌وارۀ تعلیم‌گرا (ماکس‌گرا)، رمانتیک (هرمنوتیک ـ پدیدارشناختی) و کلاسیک (دربرگیرندۀ اندیشه‌های ارسطو و روانکاوی). سپس «آمر پاد ـ زیبایی‌شناسی» را به منزلۀ توانش تازه‌‌ای عرضه می‌کند که در آن، آثار هنری در پیکره‌بندی‌های زنجیره‌وار فیلم‌ساز مؤلف‌گونۀ خود، نوعی رویداد حقیقت را پیش رو می‌گذارند.

فصل دوم مجادلۀ فصاحت‌آمیزی است دربارۀ اصرار افلاتون در کنارنهادن شعر که در واقع برخورد کلاسیک میان شعر و فلسفه است بر سر آنکه چه کسی برای تصمیم‌گیری در مورد چگونگی خوب مردن مرجعیت دارد.

به نظر فیلسوفان، معمای زیبایی‌شناسی غالباً این است که آیا هنر رازی پنهان را آشکار می‌کند؟ همۀ مردم راز را دوست دارند، حتی اگر راز آن باشد که آنگونه که لکان و زنگ‌ساز فیلم آندری روبلف از آندری تارکوفسکی می‌دانند، هیچ رازی جز نام راز وجود نداشته باشد. بدیو به پیروی از افلاتون به رازها بدگمان است و در عین حال در میان افسون‌های شاعران معینی در نوسان است (فصل‌هایی که به رمبو، مالارمه، شار و دیگران می‌پردازند سرشار است از گزین‌گویه‌های اغواگرانه) و با همۀ اینها هر کسی که در پی آفرینش آنگونه هنری باشد که بتواند به فلسفه خدمت کند، می‌داند که راز باید مبهم باشد. بدیو مخالف ابهام در هر سطح است و از این‌رو متن او پادزهر نیرومندی است در برابر رمانتیسیسم و هرگونه وانمودکردن به فعالیت پیشتاز.

برای بهره‌گیری شایسته از این کتاب که بر خلاف کوچکی ظاهر، دربردارندۀ مفهوم‌های پیچیده و گسترده‌ای است، باید در حد امکان در راه شناخت مفهوم‌ها و اصطلاح‌هایی که در آن به کار گرفته شده، پیش رفت. برای دستیابی به این هدف، به جای پیش‌گفتار، مقاله‌ای روشنگر از یک منتقد و به جای پس‌گفتار، سه مقاله از سه منتقد دیگر آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

دربارۀ نویسنده

رودررو با ابهام در هر سطح

یادداشت مترجم انگلیسی

فصل اول: هنر و فلسفه

فصل دوم: شعر چیست؟ یا فلسفه و شعر بر لبۀ امر نام‌ناپذیر

فصل سوم: فیلسوف فرانسوی به شاعر لهستانی پاسخ می‌دهد

فصل چهارم: تکلیف فلسفی: معاصر پسووا بودن

فصل پنجم: دیالکتیک شاعرانه: لبید بن ربیعه و مالارمه

فصل ششم: رقص به منزلۀ استعاره‌ای برای اندیشه

فصل هفتم: نظرهایی دربارۀ تآتر

فصل هشتم: حرکت‌های نادرست سینما

فصل نهم: بودن، هستی، اندیشه: نثر و مفهوم

فصل دهم: فلسفۀ بز ـ آدم

جمع‌بندی

یادداشت‌ها

مقاله‌های پایانی

«رویداد» در هنر: پاد ـ زیبایی‌شناسی؟

هنر و فلسفه در کتابچۀ پاد ـ زیبایی‌شناسی بدیو

دربارۀ رویداد در اندیشۀ بدیو

واژه‌نامه