تبارشناسی نقد ادبی ایدئولوژیک: پژوهشی پیرامون نقد ادبی ایدئولوژیک در ایران معاصر
خلاصه
مسئله و پرسش اصلی این پژوهش چرایی درهمتنیدگی نقد ادبی با ایدئولوژی در دورۀ معاصر است؛ امری که نتیجۀ آن سیطرۀ ایدئولوژیها بر نقد ادبی معاصر است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
آیا نقد در گذشتۀ ما ایرانیان حضور داشته است؟ مدتی است که این پرسش و برخی از موضوعات مربوط به آن مانند موانع تحقق و نهادینه شدن سنت نقد در ایران، به یکی از اصلیترین پرسشها و دغدغههای محققان و پژوهشگران حوزۀ علوم انسانی بدل شده است. پرسشهایی که با وجود پاسخهای متعدد و متفاوت هنوز پاسخ قطعی و همهپسندی به آنها داده نشده است. برخی حضور نقد و سنت نقادی در گذشته را ناممکن و ایران پیشامشروطه (و حتی ایران پس از مشروطه) را فاقد بسترهای لازم برای شکلگیری و شکوفایی نقد دانستهاند، حال آنکه برخی عقیده دارند حضور نقد و نقد ادبی در گذشته بدیهی بوده است و از تفاوت آن با نقد جدید سخن گفتهاند.
مسئله و پرسش اصلی این پژوهش چرایی درهمتنیدگی نقد ادبی با ایدئولوژی در دورۀ معاصر است؛ امری که نتیجۀ آن سیطرۀ ایدئولوژیها بر نقد ادبی معاصر است. در اینکه بخش بزرگی از نقد ادبی معاصر ما ایدئولوژیک و ایدئولوژیزده است. بیتردید واقعیتی است که انکار آن به راحتی امکانپذیر نیست. بسیاری از ناقدان بزرگ دورۀ معاصر چون احسان طبری یا خود ایدئولوگ هستند و نقد آنها نیز مبتنی بر ایدئولوژیشان است یا اینکه حتی اگر خود وابسته به حزب یا ایدئولوژی مشخصی نباشند، دغدغههایشان الهامگرفته از ایدئولوژیهای رایج روزگارشان بوده؛ برای نمونه توجه وسواسگونۀ بزرگانی چون علامه قزوینی و سیدحسن تقیزاده به مسئلۀ زبان و نقد کاربرد نادرست آن از سوی روشنفکران غربزدۀ آن روزگار را باید معلول سلطۀ ایدئولوژی ناسیونالیسم در ایران عصر پهلوی دانست.
جالب اینکه این مسئلۀ بسیار مهم، یعنی ایدئولوژیکبودن نقد ادبی معاصر ایران با وجود آشکاربودن آن تاکنون مسئلۀ محققان و پژوهشگران ما نبوده و توجه آنها را به خود جلب نکرده است. آنها غالباً از کنار این واقعیت به گمان بسیاری مذموم، بهراحتی گذاشتهاند یا اینکه پیرامون آن، آنگونه که باید و شاید غور و تعمق نکردهاند. نتیجۀ این غفلت و بیتوجهی به نقد ایدئولوژیک تصویر محدود و مغشوشی است که از نقد ادبی معاصر خود داریم. حقیقت این است که هنوز تصویر روشن و کاملی از تاریخ نقد ادبی معاصر و جریانهای آن عمدتاً هم ایدئولوژیک هستند، در دست نیست و دانسته نیست که چرا نقد ادبی ما اینگونه به دامان ایدئولوژیها پناه برده است یا اینکه چرا دامان نقد ادبی معاصر آلوده به لکۀ ایدئولوژیها شده است. در این کتاب تلاش شده است به این مسئله و پرسشهای متعدد دیگر دربارۀ نقد ادبی معاصر و بهویژه نقد ادبی ایدئولوژیک پاسخ داده شود.
اینکه چرا نقد ادبی معاصر ایدئولوژیک است، پرسش یا مسئلۀ محوری و بنیادین این کتاب است؛ اما تنها مسئله آن هم نیست. بررسی تحول و دگرگونی نقد ایدئولوژیک معاصر و چرایی این تحول و دگرگونیها مسئلۀ دیگری است که این پژوهش به دنبال ارائۀ پاسخی برای آن است. در نهایت اینکه این پژوهش میکوشد نسبت میان دیدگاههای این منتقدان با ایدئولوژی آنها را روشن کند؛ برای مثال روشن کند که چه ارتباط معناداری میان نقد قافیهاندیشی با جهاننگری لیبرالیستی منتقدانی چون آخوندزاده وجود دارد.
از آنجا که بررسی اسناد و آثار انتقادی این دوره برای حل مسئله و پرسش بنیادین و محوری این پژوهش به تنهایی کافی و بسنده نیست و جستجو میان اوراق و آثار بهجامانده نیز به روشنترشدن مسئله و پرسش ما کمک چندانی نمیکند، این پژوهش از جایی دیگر و با طرح مسئلهای تئوریک اما لازم یعنی نسبت نقد مدرن و ایدئولوژیها آغاز شده است. دلیل این امر نیز پیوند نقد مدرن با ایدئولوژیها از همان لحظۀ آغازین است. نقد مدرن از بدو پیدایش خود با ایدئولوژیها همزاد بوده و با آن پیوند داشته است؛ پیوندی که از ارتباط تنگاتنگ و ذاتی این دو خبر میدهد. تفصیل این ارتباط در کتاب آمده است و نیازی به تکرار آن نیست؛ اما در اینجا و به طور خلاصه باید گفت که بر خلاف نقد پیشامدرن، نقد در دوران معاصر با مفاهیمی چون بحران، زوال، انحطاط و مرگ همزاد است و این بحرانها، انسان معاصر را به حرکت و رفتار نقادانه وامیدارند و چون این بحرانها به گونهای مستمر و مداوم در ذات جهان مدرن و نظامهای سیاسی و اقتصادی آن جای گرفتهاند، نقد در دوران معاصر همواره و همیشگی و گریزناپذیر است. ایدئولوژیها نیز پیش از هر چیز، نظامهایی فلسف هستند که به انسان معاصر میآموزند چگونه بر این بحرانها فائق آیند و آیندۀ بهتری برای خود بسازند.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
خاستگاه نقد مدرن ایرانی
تبارشناسی نقد ادبی مدرن ایران
نقد ادبی و ایدئولوژیهای معاصر
لیبرالیسم و سوسیالیسم: بنیانهای نقد ادبی عصر مشروطه
نقد ادبی در خدمت استبداد منور
نقد ادبی ماتریالیستی: مارکسیسم و نقد ادبی
غربستیزان و نقد ادبی
کتابنامه
پربازدید ها بیشتر ...
آوازهای ناخواندۀ قوی پیر تنهای مهاجر؛ ایلیا به روایت ایلیا در گفتگو با ایلیا فابیان
حسن شکاری و لیزا ویوارللیاین کتاب حاصل گفتگوی حسن شکاری و لیزا ویوارللی با ایلیا فابیان شاعر ایتالیایی است که ایلیا در این گف
مطالعات ادبی هرمنوتیک متنشناختی
مهیار علویمقدمتأویل و رویکرد هرمنوتیکی، باعث افزایش بهرهگیری هر چه بیشتر خواننده از ارزشهای شناختهنشدۀ متن میش
منابع مشابه بیشتر ...
قهرمان در تاریخ و اسطوره (درسگفتارها)
عباس مخبرهدف نویسنده در این کتاب بررسی خاستگاه، ماهیت و کارکرد قهرمان در اسطوره است؛ اما به دلیل گستردگی معنا
خواستِ نیستی: جستاری دربارۀ تبارشناسی اخلاق نیچه
برنارد رجینستراین کتاب کوششی تازه برای فهم نقد و سنجشی است که نیچه از اخلاق در کتاب «تبارشناسی» میپروراند. نیچه س
دیگر آثار نویسنده
دربارۀ تجدد ادبی: به انضمام سیویک متن برگزیده دربارۀ تجدد ادبی از نویسندگان مختلف
عیسی امنخانیدر روایتی که در این کتاب از تجدد ارائه شده است، الف) تاریخ تجدد ادبی نه تا ظهور نیما، بلکه تا سالها
اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران
عیسی امنخانیاین کتاب با هدف بررسی نحوههای گوناگون تأثیرگذاری مکتب فلسفۀ وجودی (اگزیستانسیالیسم) بر ادبیات معاصر
نظری یافت نشد.