معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب، مجلد پانزدهم نشریۀ نسخه‌های خطی دانشگاه تهران است. این نشریه در سال‌های گذشته بیشتر شامل نشر فهرست نسخه‌های خطی مراکز مختلف از کتابخانه‌های خصوصی و گاه عمومی بوده است؛ اما طی این سال‌ها که تلاش زیادی برای فهرست کردن نسخه‌های خطی مراکز مختلف و نشر آنها شده است، دیگر چندان نیاز به اینکه آن کار تعقیب شود نیست، گرچه در صورت امکان بسیار عالی است. به همین دلیل در این شماره تصمیم بر آن شده تا افزون بر نشر فهرست‌هایی از کتابخانه‌های مختلف، به نشر مقالاتی در حوزۀ نسخ خطی و اسناد نیز پرداخته شود. برخی از این مقالات در تصحیح رساله‌ها و اسناد و برخی مربوط به موضوعاتی است که به‌نوعی به نسخ خطی ارتباط دارد. در این شماره در مجموع 21 فهرست و رساله و گزارش انتشار یافته که هر کدام به سهم خود در روشن‌کردن چراغ دانش نسخ خطی و اسناد تلاش دارد.

در ادامۀ این نوشتار به معرفی برخی از نوشتارهای این شماره پرداخته شده است.

اولین نوشتار این شماره به بررسی وقف‌نامۀ مدرسۀ محمدیۀ شیراز و واقف آن اختصاص دارد. در بخشی از چکیدۀ این نوشتار آمده است: «نظر به اینکه بیشترین حجم اطلاعات دقیق و جزئی و مستند را تنها در متن وقف‌نامه‌ها که در واقع اساسنامۀ یک نهاداند می‌توان یافت، تصحیح روشمند متن و معرفی ویژگی‌های سندشناسانه و محتوایی اسناد از نخستین کارهای لازم در جهت تعمیق بخشیدن به مطالعات مربوط به تاریخ علم و مدارس در ایران است. چون در منابع متأخر و پژوهش‌های معاصر جز نامی از مدرسۀ محمدیه نیامده است، تصحیح و معرفی صورت و محتوای وقف‌نامه و شناسایی و معرفی واقف و خاندان او موضوع این مقاله خواهد بود».

دستورالعمل‌های تاریخی نمونه‌ای از اسناد دیوانی هستند که در قالب یک یا چند برگ، چارچوبی مدون را برای مقامات پایین‌تر صادر می‌کنند تا اجرا شوند. در نوشتار چهارم این مجلد، به استنساخ و بازنگاری یک دستورالعمل که برای تشخیص و ترقیم القاب در عهد ناصری تدوین شده، پرداخته شده است.

در بخشی از چکیدۀ نوشتار «چهار وقف‌نامه از خاندان قائم‌مقام فراهانی» آمده است: «...... از جمله واقفان، خاندان مشهور قائم‌مقام فراهانی در تبریز می‌باشند. نوشتار حاضر بازخوانی و تصحیح کتابچۀ خطی موجود در کتابخانۀ مجلس است که شامل چهار وقف‌نامه در تبریز و مشهد از میرزا موسی بن عیسی فراهانی (متولی سابق حرم امام رضا علیه السلام) و خواهرش تاج‌ماه بگم می‌باشد».

ولایت فارسی در جنوب ایران یکی از مناطق مهم ایران در دورۀ قاجاریه بود. این ولایت سوای شیراز که مرکز سیاسی ایالت بود و والیان ولایت فارسی از تهران بدان‌جا اعزام می‌شدند و سکنی می‌گزیدند، حدوداً به شصت بلوک تقسیم می‌شد. به حکومت‌گر هر بلوکات با کلمۀ «حاکم» یا «ضابط» خطاب می‌شد. وی وظیفۀ وصول مالیات بلوک خود را بر عهده می‌گرفت. حکم بلوک ممکن بود از میان گروه مرکز سیاسی ایالت، از اکابر ساکن بلوکات، از اعیان ساکن شیراز یا از عشایر منتفذ ولایت فارسی یعنی از ایل قشقایی انتخاب شود. در یکی از نوشتارهای این شماره کوشش شده تا با بررسی حکام بلوکات، نقوذ منطقه‌ای آنها بر ولایت فارسی معلوم شود.

فهرست 79 عنوان از نسخه‌های خطی کتابخانۀ آرامگاه بوعلی سینا، گزارشی از هشتاد نسخۀ خطی مدرسۀ خاتم‌الانبیاء بابل، معرفی دفتر امتحانات طلاب حوزه، خسارت‌های سیل دستجرد و .... دیگر نوشتارهای این مجلد را شکل می‌دهند.

فهرست مطالب این شماره:

1. وقف‌نامۀ مدرسه محمّدیه شیراز (1092ق) / عمادالدین شیخ الحکمایی، آزاده محرابی

2. فهرست 79 عنوان نسخه‌‌های خطی کتابخانۀ آرامگاه بوعلی سینا / مولود ولدی

3. گزارش هشتاد نسخۀ خطی جدید مدرسه خاتم الأنبیاء بابل / ابوالفضل حافظیان

4. بازنگاری و بازنگری یک دستورالعمل از عهد ناصری / بهرام شایان آذر

5. چهار وقف‌نامه از خاندان قائم‌مقام فراهانی / علی قنبریان، اسدالله عبدلی آشتیانی

6. تحفۀ جهانبانی / میرزا محمد اخباری / به کوشش کامران محمد‌حسینی، رسول جعفریان

7. سرمشق‌هایی برای خواندن اسناد فارسی هند / امید رضایی

8. گروه‌های متنفذ ولایت فارس در قرن نوزدهم / کومی کاواتا / سوگی یاما ـ امید رضایی

9. خسارت‌های سیل دستجرد / محیا شعیبی عمرانی

10. معرفی دفتر امتحانات طلاب حوزه / طیبه حاج‌باقریان

11. بررسی جلد و جلدسازی در دوره‌های تاریخی ایران / فریبا حری

12. تقسیم‌نامه اموال وثوق حضرت نخعی / اسدالله عبدلی آشتیانی

13. بازخوانی کتابه‌های قبور رهبران اسماعیلیه در اَنجِدان / محسن اسماعیلی انجدانی

14. فهرست نسخه‌های خطی مدرسۀ ولی‌عصر شیراز / محمد برکت

15. لزوم بازنگری فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی مذهّب / پروانه سالاورند

16. انیس الحجاج (سفرنامۀ حج از سال 1089) صفی بن ولی / رسول جعفریان

17. رساله آشپزی؛ آشپزی ایرانی و فرنگی دورۀ قاجار / به کوشش سوسن اصیلی

18. دو رساله در شجرۀ امامزادگان مدفون در کاشان / رسول جعفریان

19. درآمدی بر تبارشناسی نسخه‌های امالی (المجالس) شیخ طوسی / رسول جزینی

20. نقد و بررسی روش فهرست‌نگاری محمدتقی دانش‌پژوه / پریسا کرم‌رضایی

21. فهرست نامگوی میکروفیلم‌های فهرست‌نشده کتابخانۀ مرکزی / فرشیده کونانی