معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

تفکر انتقادی به بررسی و ترسیم مفهوم پیچیدۀ تفکر انتقادی، که نقشی اساسی در عملکرد فرد در مقاطع بالای تحصیلی و پیشرفت حرفه‌ای او دارد، می‌پردازد. این کتاب بر اساس مرور جامع پیشینۀ تحقیقاتی و مباحثه در این زمینه استوار بوده و با اختصاص بخشی قابل توجه به منابعی که می‌توان به طور مستقیم در رابطه با فراگیران به کار بست، فرایند تدریس را به لحاظ نظری و عملی برای ارتقای سطح کارآمدی فراگیران تسهیل می‌کند. موضوعات مورد بحث کتاب عبارتند از: مرور مفهوم تفکر انتقادی، رویکردهای موجود نسبت به آن و فعالیت‌هایی که این نوع تفکر شامل می‌گردد؛ اهمیت رابطه میان تکامل شناخت‌شناختی و تفکر انتقادی؛ مفهوم جدیدی تحت عنوان ژرفا و کیفیت تفکر انتقادی؛ مفهوم جدید تحت عنوان جسارت علمی به همراه پیامدهای گستردۀ آن برای تمامی جنبه‌های فراگیری؛ آموزش تفکر انتقادی که از طریق مباحثه و تمرین‌های متعدد به آن پرداخته شده؛ آموزش جسارت علمی به عنوان توانشی یاری‌بخش در تسهیل تفکر انتقادی.

مخاطبان این کتاب تلاش‌گران در حوزۀ ارتقای کارآیی فرایند تدریس، خود استادان، فراگیران و افرادی که در حوزۀ آموزش حرفه‌ای و پیشرفت حرفه‌ای فعالیت می‌کنند، می‌باشند. استادان تمامی رشته‌ها در مقاطع آموزش عالی و تکمیلی، رویکرد اتخاذی در تعریف تفکر انتقادی و پیشبرد این نوع تفکر در دانشجویان را بسیار سودمند خواهد یافت.

هدف از تألیف این کتاب هم کاوش است و هم شفاف‌سازی. ایدۀ اولیۀ این کتاب از علاقۀ شدید نویسنده به مفهوم تفکر و این موضوع که تفکر با وجود جایگاه که به عنوان قلب آموزش دارد، صراحتاً در امر تعلیم و تربیت مورد توجه قرار نمی‌گیرد، نشأت گرفته است؛ با وجود این، تفکر انتقادی در بیان مفاهیم مربوط به حوزۀ آموزش و به‌ویژه آموزش عالی به وفور به چشم می‌خورد؛ اما صرف سخن‌راندن از یک مفهوم به این معنا نیست که همگان درک یکسانی از آن دارند. مطالعات اولیۀ نویسنده در مورد موضوع، دامنۀ گستردۀ دیدگاه‌های متفاوت نسبت به این مفهوم مبهم را نمایان کرد؛ از این‌رو جستجو و تحقیق در این مورد، شکل کاوش و شفاف‌سازی به خود گرفت. پیش‌زمینۀ تألیف کتاب در فصل یک بیشتر توصیف شده است.

این کتاب الزاماً نباید از اول تا آخر مورد مطالعه قرار گیرد، بلکه می‌توان بسته به نوع اطلاعات مورد نیاز به بخش‌های متفاوت آن نیز به اصطلاح دستبرد زد. نوع عناوین بخش‌ها و فصول این امر را تسهیل می‌کند. این کتاب برخلاف بسیاری از کتاب‌های موجود، تعریف واژگان و عبارات را در فصل اول ارائه نمی‌دهد. هدف اصلی، خلق تصویری کاملاً جامع از تفکر انتقادی است که به عنوان پایه و اساس تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار گیرد. فصل ششم به امر تعلیم و تربیت می‌پردازد که به وسیلۀ مطالب موجود در بخش منابع (فصل 7) پشتیبانی می‌گردد. فصل‌های دوم و سوم کتاب مباحثی را مشخص و بررسی می‌کنند که می‌توانند در امر مرزبندی تفکر انتقادی سودمند باشند. فصل دوم به مؤلفه‌های فرایند تفکر انتقادی ـ رویکردها، مباحث فرهنگی، معیارها و .... ـ می‌پردازد. دو فصل موجود در بخش سوم، ویژگی‌ها و رفتارهای فردی مؤثر بر تفکر انتقادی را مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل ششم با طرح مفهوم تازۀ «جسارت علمی» برگی تازه در رابطه با مفهوم تفکر انتقادی ورق می‌زند. مفهوم جسارت علمی بیانگر این نکته است که تفکر انتقادی و سایر فرآیندهای آکادمیک به‌خودی‌خود فرایندهایی چالش‌برانگیزند و بنابراین موفقیت در رویارویی با این چالش‌ها به توانش تفکر انتقادی برمی‌گردد. نکتۀ مهم این است که در تقابل با این چالش‌ها، باید صریح و جسورانه عمل کرد.

جمع‌بندی فصل‌های 1، 2 و 3، در بخش 4 با عنوان «جمع‌بندی» صورت گرفته است. فصل هفتم فرصتی برای توقف ارائۀ مفاهیم جدید و ارائۀ خلاصه‌ای از مفاهیم مطرح‌شده فراهم می‌آورد در قالب فصلی با هدف جمع‌بندی مطالب به شکل یک گزارۀ توصیفی بر اساس اندیشۀ شکل‌گرفته «تا آن قسمت از کار». فصل پنجم به دو مجموعۀ جدید و مرتبط از مسائل مربوط به تفکر انتقادی می‌پردازد؛ شناخت‌شناسی تکاملی و ژرفا. این مفاهیم به طور قابل توجهی در امر تعلیم و تربیت تفکر انتقادی موضوعیت دارند.

فصل ششم کتاب دربارۀ تعلیم و تربیت است. قسمت اول این فصل، تعریف مشخصی از تفکر انتقادی ارائه کرده و به مباحثی می‌پردازد که در تعلیم و تربیت مصداق دارد. فصل‌های یازده و دوازده به طرح مفاهیم عملی می‌پردازند و شامل گستره‌ای از فعالیت‌های عملی تحت عناوین مشخص می‌باشند که می‌توان در جهت رشد تفکر انتقادی فراگیران، یا چنان‌که در فصل دوازدهم نیز مطرح شده، ارتقای سطح جسارت علمی آنها به کار بست.

مفاهیم این کتاب در فصلی با عنوان «منابع» به طور عملی ترسیم شده‌اند که می‌توان به طور مجزا از سایر بخش‌های کتاب به کار گرفت؛ اما در واقع به فصل یازدهم مرتبط است. در انتهای این فصل و دیگر فصل‌ها، بخشی با عنوان «نقطه‌نظر» گنجانده شده است. این قسمت یک جملۀ قصار قابل تأمل را دربر می‌گیرد که معمولاً در کتاب‌های دیگر در ابتدای هر بخش ارائه می‌گردد؛ اما نویسنده در این کتاب آنها را در انتهای هر فصل قرار داده است.

فهرست مطالب کتاب:

تفکر انتقادی

پیش‌گفتار

مقدمه

1. مقدمه

تعیین قلمرو تفکر انتقادی

2. تفکر انتقادی: مفهومی مبهم و پیچیده

3. رویکردهای موجود نسبت به تفکر انتقادی در پیشینۀ تحقیقاتی

4. برخی از مسائل گسترده‌تر مربوط به تفکر انتقادی

فرد متفکر نقاد

5. نقش احساسات، زبان و کنجکاوی در تفکر انتقادی

6. جسارت درخور یک متفکر

جمع‌بندی

7. تفکر انتقادی

تکامل شناخت شناختی و ژرفا در تفکر انتقادی

8. تفکر انتقادی و ادراک فراگیران از دانش

9. ژرفا در تفکر انتقادی

تفکر انتقادی و تعلیم و تربیت

10. گزاره‌ای تعریفی در باب تفکر انتقادی و مقدمه‌ای بر تعلیم آن

11. آموزش تفکر انتقادی

منابع