معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

با استناد به شواهد تاریخی، ناصرالدین شاه قاجار از اوایل دوران سلطنت خود شروع به ثبت وقایع روزانۀ خود نموده و تا واپسین روزهای حیات خود، به این امر مهم مبادرت ورزیده است. به همین دلیل در عرصۀ تاریخ معاصر ایران، ناصرالدین شاه قاجار را یکی از سلاطین پرنویس و اهل فضل و ادب می‌شمارند. به حقیقت این جمله درست است که این پادشاه هم کتاب‌دار بود و هم کتاب‌خواه و هم در زندگی خویش سعی بر آن نمود تا آثار مکتوبی از خود بر جای بگذارد. آنچه مسلم است تعداد زیادی از دست‌نوشته‌ها و مکتوبات او در آرشیوهای عمومی و خصوصی وجود داشته که به دست پژوهش سپرده شده و پس از استنساخ به طبع رسیده‌اند؛ اما نباید این نکته را از نظر دور داشت که تعداد زیادی از این دست‌نویس‌ها نیز در کنج مراکز آرشیوی وجود دارند که پژوهشی بر روی آنها صورت نگرفته و لازم است تا این اسناد نیز مورد بررسی قرار گرفته و برای استفادۀ محققین و پویش‌گران عرصۀ تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین به عرضۀ عمومی گذارده شود.

این کتاب حاصل بازخوانی و تصحیح یکی از چند آلبوم موجود در مرکز اسناد تاریخی کاخ گلستان است که در آن ناصرالدین شاه به شرح خاطرات روزانۀ خود در دورۀ زمانی 1309 تا 1310 قمری می‌پردازد. این مجموعه آلبوم‌ها اختصاص دارد به وقایع از ربیع الاول سال 1308 تا ذی‌قعدۀ سال 1313 قمری که در قالب پنج آلبوم صحافی گردیده است.

وقایع این کتاب از اواسط ربیع الثانی سال 1309 قمری آغاز می‌شود و در اواخر صفر المظفر سال 1310 پایان می‌پذیرد. کتابت این آلبوم توسط شخص شاه و برخی از نزدیکانش همچون حاجی ابوالحسن خان فخرالملک، میرزا مهدی خان غفاری آجودان مخصوص و میرزا احمدخان مشیر حضور صورت گرفته است.

کتاب با شرحی از مسافرتی کوتاه به شهرستان علی‌شاه‌عوض تهران شروع شده و چنان به زیبایی به شرح و بسط وقایع این چند روز می‌پردازد که بیشتر حال و هوای یک رمان ادبی را برای خواننده تداعی می‌کند، تا یک روزشمار تاریخی؛ اما بلافاصله و با استادی و به شیوه‌ای خاص که مختص قلم توانا و پرنویس شخصی است که تقریباً در تمامی طول حیات خویش به ثبت و نگارش خاطرات روزانۀ خود مشغول بوده است، خواننده را به متن وقایع روزانه برده و چنان درگیر حوادث روزمره می‌کند که دیگر به‌آسانی توان دل‌کندن از ادامۀ مطلب را در خود نمی‌یابد.

از جمله وقایعی که در این کتاب به آنها پرداخته شده، می‌توان به شرح سرقت از تخت تاریخی و مرصع معروف به تخت طاووس، جریان قیام کلاردشت و شرح دستگیری سیدمحمد کلاردشتی، شیوع بیماری آنفلوآنزای جهانی و همچنین قیام مردمی معروف به قیام رژی تنباکو اشاره کرد.

در ادامه و از صفحۀ 151 کتاب، خواننده به همراه شاه و اعوان و انصارش به سفری می‌رود که به «سفر عراق عجم» معروف است. در این سفر با عبور از شهرهای ری، قم، دلیجان، محلات، سلطان‌آباد، هزاوه، بروجرد و شهر تاریخی و باستانی نهاوند، سفر به پایان رسیده و با عبور از شهرهای تویسرکان، ساوه، پیک و رباط کریم و در تاریخ 21 محرم 1310 قمری، از طریق دروازۀ گمرک وارد تهران شده و این سفر پایان می‌پذیرد. از ابتدای خروج از تهران تا انتهای بازگشت به پایتخت، خواننده مشاهده می‌کند که با دقت و ریزبینی خاص، هیچ نکته‌ای از خواننده پوشیده نمانده و چنان با استادی به تشریح وقایع و مناظر و نقاط دیدنی در طول راه پرداخته شده که در بسیاری از موارد، خواننده خود را در آن فضا احساس می‌کند.

با توجه به مراجعۀ محققین و پژوهشگران عرصه‌های مختلف به چنین کتاب‌هایی، فهرست‌هایی مختلف و متنوع همچون اسامی اشخاص، اسامی جغرافیایی، مدنیات، واژه‌های خاص و اصطلاحات، طوایف، ایلات، خاندان‌ها و مذاهب، مأکولات و مشروبات، گل و گیاه، میوه‌جات و درختان، حیوانات و جانداران و کتب و روزنامه‌جات در انتهای کتاب تهیه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مصحح

ربیع الثانی 1309

جمادی الاول 1309

جمادی الثانی 1309

رجب المرجب 1309

شعبان المعظم 1309

رمضان المبارک 1309

شوال المکرم 1309

ذی‌قعده الحرام 1309

ذیحجة الحرام 1309

محرم الحرام 1310

صفر المظفر 1310

فهرست‌های چندگانه

فهرست نام اشخاص و القاب

فهرست اسامی جغرافیایی

فهرست مدنی، اجتماعی، اداری و واژه‌های خاص

فهرست طوایف، ایلات، خاندان‌ها و مذاهب

فهرست مأکولات و مشروبات

فهرست گل و گیاه، میوه‌جات و درختان

فهرست حیوانات و جانداران

فهرست کتب و رسالات

بخش تصاویر

منابع و مآخذ