معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب ترجمۀ چاپ دوم اثر باربارا جانستون است. در این ویرایش موضوعات بسیاری در داخل فصل‌های آن افزوده شده و مثال‌های فراوانی در آن گنجانده شده است؛ بین مباحث و مثال‌ها توازن دقیقی برقرار شده است؛ آن‌چنان که کسانی هم که هیچ زمینۀ قبلی در زبان‌شناسی ندارند، تشویق می‌شوند به تحلیل گفتمان به عنوان مجموعه‌ای باز از فنون / تکنیک‌ها بیندیشند.

جانستون در این کتاب به انواعی از رویکردها به گفتمان توجه داشته است. از جمله: تحلیل گفتمان انتقادی، تحلیل گفتگو، جامعه‌شناسی تعاملی و تنوع‌گرا، زبان‌شناسی پیکره‌ای و دیگر شیوه‌های کیفی و کمّی. ویژگی دیگر این کتاب، توصیف‌های مفصل نتایج پژوهش تحلیل‌گران گفتمان است.

در فصل اول با عنوان مقدمه، ابتدا تحلیل گفتمان با نگاهی جامع به مفهوم گفتمان و تحلیل تعریف شده و پس از آن، بعضی کاربردهای تحلیل گفتمان توضیح داده شده است. در پایان نیز بررسی شده که تحلیل‌گران گفتمان چه داده‌هایی را برای تحلیل گفتمان به کار می‌برند.

فصل دوم دربارۀ ارتباط گفتمان و دنیا و تأثیر متقابل آنها بر هم و به عبارتی روشن‌تر دربارۀ ارتباط بین زبان و اندیشه، زبان و فرهنگ، و گفتمان و جامعه از جهات مختلف است؛ از جمله تأثیر دسته‌بندی‌های زبان بر دسته‌بندی‌های دریافت و استنباط، تأثیرات ایدئولوژی‌های زبانی بر زندگی اجتماعی و بر خود زبان، و راه‌های اندیشیدن به مواردی که مسکوت می‌مانند و کشف آنها (با نگاهی به ترجمه): مواردی که به دلایل مختلف و با توجه به خصوصیات یک جامعه ناگفته می‌مانند یا اموری باورنکردنی یا ناگفتنی هستند.

در فصل سوم توضیحاتی داده شده دربارۀ ساختار گفتمان با نگاهی به چگونگی شکل‌گیری واژه‌ها، گروه‌واژه‌ها، بندها، ساختارها، و سپس وضع قواعدی برای ساخت گروه‌واژه‌ها، بندها، جملات، با اصطلاح دستور زبان و تلاقی یا تأثیر متقابل دستور زبان و گفتمان؛ همچنین در توصیف پاره‌گفتارهایی که طولانی‌تر از جمله هستند، از دستورزبان‌های در «سطح گفتمان» سخن به میان می‌آید.

فصل چهارم به چگونگی تأثیرگذاری شرکت‌کنندگان در گفتمان بر آنچه در گفتمان می‌گذرد و تأثیرپذیری آنها از روند گفتمان اختصاص دارد، از زاویۀ هویت شرکت‌کنندگان و روابط میان آنها و «موضع» و نقش‌های اجتماعی و گفتمانی کسانی که درگیر گفتگوها هستند و در متن‌ها حضور دارند. مباحث دیگر این فصل عبارتند از: نمایگی، نقش‌های اجتماعی و ساختار شرکت‌کننده، مخاطب، رفتار مؤدبانه و انطباق، هویت اجتماعی و تعیین هویت، هویت شخصی، گفتمان و خود، فرد زبانی در گفتمان.

بحث فصل پنجم ارتباط گفتمان با گفتمان‌ها و متن‌های پیشین و چهار شیوۀ متداخل در فکرکردن دربارۀ متن پیشین است. همچنین نگاهی انداخته شده به دو مفهوم کاملاً مرتبطی که از آنها برای طبقه‌بندی راهبردهای کلی‌تر در اتخاذ و تعدیل گفتمان پیشین و روال‌های گفتمانی استفاده می‌شود: گونۀ کاربردی/ موقعیتی، و گونه / ژانر؛ و سپس توضیحاتی دربارۀ دو اصطلاح بینامتنی و بیناگفتمانی داده می‌شود و در پایان دربارۀ زمینه‌ها، پیرنگ‌ها و انسجام بحث شده است.

فصل ششم دربارۀ گفتمان و رسانه و تفاوت کارکردهای گفتمان با توجه به رسانۀ آن است: اینکه گفتاری است یا نوشتاری است یا اشاره‌ای، اینکه وجوه دیگری با زبان تلفیق شده است یا نه. و اینکه حاصل تعامل رودررو است یا با تلفن، تلویزیون، رادیو یا رایانه صورت می‌گیرد؛ مروری شده بر پیشینۀ پژوهش دربارۀ سنت شفاهی و سواد، با نگاهی به این پرسش هومری که چه کسی حماسه‌های پیش از کلاسیک ایلیاد و ادیسه را نوشت و بررسی دیدگاه‌های متخصصان در این باره؛ سرانجام ایدئولوژی‌های مرتبط با رسانه‌ها و ایدئولوژی‌هایی که در انواعی از موقعیت‌ها و رسانه‌ها از آنها استفاده می‌شود، بررسی شده از جمله چگونگی ساختاربندی و ویژگی‌هایی مانند قدرت و جنسیت در رسانه‌های مختلف و در پایان اشاره‌ای شده به گفتمان چندوجهی.

در فصل هفتم به جهاتی توجه شده که گمان می‌رود اهداف، مقاصد و نیات افراد بر گفتمان تأثیر می‌گذارد؛ همچنین بررسی شده افراد چگونه مشخص می‌کنند از آنچه می‌گویند، چه منظوری دارند و شنوندگان چگونه آنچه را آنان می‌گویند، تفسیر می‌کنند؛ دربارۀ کارگفت‌ها و اشارات ضمنی در گفتگو بحث شده و نیز دربارۀ اهداف، راهبردها و سبک‌های بلاغی توضیحات مفصلی داده شده است. در پایان نیز هنر و کنش کلامی تعریف شده و اینکه واکنش افراد در برابر گفتمان‌ تا حدودی بر مبنای اصول زیبایی‌شناسی است و ضمن آن از کارکردهای مختلف گفتمان معرفی شده است.

فصل هشتم با جمع‌بندی فصل‌های پیشین شروع شده و سپس با توجه به عنوان فصل، مباحثی کلی مطرح شده است که عبارتند از: جایگاه‌های معنا، گفتمان به مثابۀ راهبرد، گفتمان به مثابۀ انطباق؛ زبان و زبان‌سازی؛ جزئیات، نظریه و روش؛ و نسبی و موقتی بودن گفتمان.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

پیش‌گفتار بر چاپ دوم

پیش‌گفتار بر چاپ نخست

فصل اول: مقدمه

فصل دوم: گفتمان و دنیا

فصل سوم: ساختار گفتمان: بخش‌ها و توالی‌ها

فصل چهارم: شرکت‌کنندگان در گفتمان: روابط، نقش‌ها، هویت‌ها

فصل پنجم: متن‌های پیشین، گفتمان‌های پیشین

فصل ششم: گفتمان و رسانه

فصل هفتم: قصد و تفسیر

فصل هشتم: مباحث کلی

واژه‌نامه

کتاب‌نامه

نمایه