معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب دربرگیرندۀ مجموعه‌ای از مقالات و یادداشت‌های نویسنده است که در دو بخش دستور و زبان‌شناسی منظم شده‌اند. بخشی از این مقالات برای دانشنامۀ زبان و ادب فارسی تألیف شده‌اند.

اولین مقالۀ بخش اول دربارۀ تکیۀ فعل در زبان فارسی است. این مقاله به شش بخش تقسیم شده است: در بخش نخست موضوع مقاله معرفی شده، در بخش دوم کوشش‌های قبلی در زمینۀ یادشده مورد بررسی قرار گرفته، در بخش سوم مروری شده بر ساختمان فعل فارسی، بخش چهارم اختصاص به معرفی دو قاعدۀ عمدۀ تکیۀ فعل در فارسی دارد، بخش پنجم طرح تکیۀ خاص سه فعل بایستن، داشتن و خواستن مورد بحث قرار گرفته و در بخش پایانی مقاله چند نتیجۀ مترتب بر این قاعده ذکر شده است.

دومین نوشتار بخش اول، دربارۀ الگوهای واژه‌سازی در زبان فارسی است. نویسنده در این نوشتار طرحی پژوهشی را برای واژه‌سازی بررسی می‌کند که موضوع آن عبارت است از: شناخت رایج‌ترین الگوهای طبیعی ساخت واژه در زبان فارسی و معرفی آنها در قالب مجموعه‌ای که واژه‌سازان بتوانند از طریق آن به‌آسانی به اطلاعات واژه‌ساختی زبان فارسی دسترسی یابند.

در ساخت مجهول، مفعول به جایگاه فاعل در آغاز جمله منتقل شده و فاعل یا اصولا حذف می‌شود یا اینکه به صورتی فرعی یا حاشیه‌ای در جایگاه‌های بعدی و غیرآغازی جمله قرار می‌گیرد. نوشتار سوم بخش اول دربارۀ مجهول در زبان فارسی است.

در مقالات بعدی بخش اول به ترتیب نویسنده به بررسی و تعریف دستور، صرف، صفت، فعل، قید، کلمه، مصدر، مصدر مرخّم، نداء و یاء نکره پرداخته است.

بخش دوم این کتاب دربرگیرندۀ شش نوشتار دربارۀ زبان‌شناسی است. در اولین نوشتار این بخش به زبان‌شناسی پرداخته شده است. در ابتدای این نوشتار آمده است: «زبان‌شناسی علم مطالعۀ زبان است. این اصطلاح عمدتاً در مورد شاخۀ علمی جدیدی به کار می‌رود که از اواسط قرن نوزدهم میلادی در اروپا پدید آمد و تدریجاً به سایر نقاط جهان گسترش یافت». (ص 103)

گونه‌های زبانی روستاهای شمیران با وجود شباهت بسیار زیاد در سطوح مختلف، تفاوت‌هایی با یکدیگر نیز داشتند؛ به طوری که برای اهالی شمیران تعیین روستای محل زندگی یک فرد بر اساس گونۀ زبانی وی کاری شدنی بود. در دومین نوشتار بخش دوم، اطلاعاتی دربارۀ ساختمان و واژگان گویش تجریشی ارائه داده شده است.

موضوع مقالۀ سوم این بخش، معرفی طرح تولید یک برنامۀ آموزش زبان فارسی است با عنوان «فارسی در گفتار» که در شکل نهایی به صورت یک مجموعۀ تصویری بر روی نوار ویدئویی تدوین شده است.

مقالۀ چهارم ترجمۀ سخنرانی‌ای است که نویسنده در سال 1383 به زبان انگلیسی در پنجمین کنفرانس دوسالانۀ انجمن مطالعات ایرانی ارائه داده بود. نوشتار پنجم این بخش گزارشی از سومین کنفرانس زبان‌شناسی ایران است که در روزهای 5 و 6 اسفندماه سال 1374 برگزار شده بود.

نوشتار پایانی کتاب و این بخش نیز می‌کوشد جایگاه علی‌اشرف صادقی را در مطالعات زبانی نوین ایرانی نشان دهد و بر اهمیت تاریخی مرتبۀ علمی او تأکید کند.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت نویسنده

بخش اول: دستور

تکیۀ فعل در زبان فارسی، بررسی مجدد

الگوهای واژه‌سازی در زبان فارسی، گزارشی از یک طرح پژوهشی

مجهول در فارسی، یادداشتی برای ویراستاران

نسبت ویراستار با دستور زبان

دستور

صرف

صفت

فعل

قید

کلمه

مصدر

مصدر مرخّم

ندا

یاء نکره

بخش دوم: زبان‌شناسی

زبان‌شناسی

گویش تجریشی

برنامۀ آموزشی فارسی در گفتار، گزارش یک تجربه

زبان، غذا و حیوانات: بحثی در انسان‌شناسی زبان

سومین کنفرانس زبان‌شناسی

علی‌اشرف صادقی