معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

از بیش از دو هزار سال پیش تا حدود یک قرن قبل، فرهنگ‌نویسی عبارت از گردآوری مجموعه‌ای کمابیش محدود از لغات بود که به کار گروه کوچکی از مردم می‌آمد. با توسعۀ علوم و همگانی شدن آموزش از نیمه‌های قرن نوزدهم فرهنگ‌نویسی در اروپا و آمریکا عمومیت و جامعیت فوق‌‌العاده و روزافزونی یافت و شالودۀ فرهنگ‌های بزرگ قرن بیستم ریخته شد. گسترش فرهنگ‌نویسی و نیاز به فرهنگ‌های مختلف در قرن ما، از سویی و پاگیری و تعمیق دانش نوین زبان‌شناسی از سوی دیگر، لزوم بازاندیشی در سنت‌های فرهنگ‌نویسی را مطرح کرد. واژگان‌شناسی ـ به مثابۀ شاخه‌ای از زبان‌شناسی ـ و واژگان‌نویسی به حوزۀ فرهنگ‌نویسی سنتی پا نهادند و ضمن آنکه بسیاری از ادبای فرهنگ‌نویس را از میدان به در کردند، اصول و مبانی فرهنگ‌نویسی جدید را پی ریختند و آن را از فرهنگ‌نویسی سنتی و دائرةالمعارف‌نویسی جدا کردند.

در حوزۀ زبان فارسی دری نیز از حدود قرن پنجم هجری، فرهنگ‌نویسی آغاز شد. تا قبل از دورۀ جدید فرهنگ‌های فارسی مقاصد محدودی را دنبال می‌کردند. بدین معنی که یا مجموعۀ محدودی از لغات ادبی و خصوصاً شعری کهنه بودند که در نوشته‌ها و اشعار دوره‌های قبلی دیده می‌شد (لغت‌نامۀ اسدی طوسی) یا به منظور استفادۀ کسانی تهیه می‌شدند که نه در سرزمین‌‌های فارسی‌زبان بلکه در حوزه‌های نفوذ زبان فارسی به سر می‌بردند (مانند برهان قاطع و فرهنگ‌های تألیف‌شده در هند).

رویکرد نویسنده در این کتاب عمدتاً مبتنی بر وضعیت فرهنگ‌نویسی یک‌زبانه در ایران است. نویسنده در این کتاب ضمن بررسی فرهنگ‌های موجود، اصولی روشن و سرراست را پیش روی فرهنگ‌نویسان آینده قرار داده است. بنابراین موضوع این کتاب اصول و شیوه‌های فرهنگ‌نویسی است. این کتاب می‌کوشد با استفاده از دانش نوین زبان‌شناسی، مبانی فرهنگ‌نویسی به شیوۀ جدید را توضیح دهد و تعاریف پایۀ آن را ارائه دهد. منظور از فرهنگ در اینجا، فرهنگ‌های یک‌زبانۀ عمومی است. نویسنده افزون بر تعریف فرهنگ و معرفی انواع آن، در تعیین بخش‌های مختلف کتاب به فرهنگ‌های موجود فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسه توجه داشته است. این بخش‌ها بر اساس این فرهنگ‌ها عبارتند از: مدخل یا مادۀ لغت، که صورت مکتوب واژه‌ای است که فرهنگ‌نویس قصد تعریف و توضیح آن را دارد؛ تلفظ که نحوۀ خواندن این ماده را معین می‌کند؛ ریشه‌شناسی که تاریخ تحول ماده را از صورتی به صورت دیگر نشان می‌دهد؛ مقولۀ دستوری نیز که با علائم اختصاری در کنار ماده نوشته می‌شود، مشخص‌کنندۀ نوع کلمه است به لحاظ دستوری. کار فرهنگ‌نویس با ارائۀ معانی مختلف واژه و آوردن تعریفی برای هر یک به پایان می‌رسد. همین ترتیب در این کتاب نیز رعایت شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت نویسنده

پیش‌گفتار

1. طرح مسئله

2. تعریف فرهنگ و انواع آن

3. مدخل یا ماده

4. تلفظ

5. تاریخ کلمه یا ریشه‌شناسی

6. مقولات دستوری

7. زمینۀ کاربرد یا بافت موقعیت

8. حوزه‌های معنایی

9. تعریف

واژه‌نامۀ فارسی ـ فرانسه

منابع