معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در کنار سهمی که کتاب در نشر علم داشت، به‌تدریج جایی هم برای «نشریات» باز شد. شاید اوایل تصور می‌شد نشریات فقط برای اعلان اخبار و بیانیه‌ها و مطالب کوتاه است، اما به‌تدریج دامنۀ استفاده از مطبوعات بیشتر شد؛ به‌طوری که گرایش به تخصصی‌کردن مطبوعات ایجاد شد. این مهم است که دانسته شود نخستین کسانی که در فکر ایجاد نشریه‌ای برای ترویج مسئلۀ طب بودند، چه کسانی هستند؟ این ابتکار و خلاقیت، می‌توانست سرمنشأ حرکت تازه‌ای در ترویج دانش پزشکی باشد. در این میان چند نوع کار وجود داشت. اخبار عالم پزشکی و بحث حفظ الصحه که شامل مباحث مختلفی می‌شد، اطلاع دادن از بیماری‌های واگیردار به‌ویژه وبا، کاستی‌ها مربوط به امر بهداشت در نقاط مختلف کشور، بحث از اخبار علم پزشکی و کارهای نویی که در این دانش از کشف مسائل علمی یا داروها انجام شده بود، اخبار مربوط به اقدامات دولت در این زمینه و بسیاری از مسائل دیگری که می‌توانست در این قبیل نشریات انعکاس یابد، محتوای این نشریات را شکل می‌داد. اینکه یک نشریۀ تخصصی در زمینۀ علمی مانند طب پدید آید، نشان‌دهندۀ نوعی پیشرفت به حساب می‌آید.

با مرور شماره‌های موجود نخستین نشریۀ ادواری چاپی ایران (دورۀ محمدشاه قاجار) مشخص می‌شود که در این مطبوعه «از درد خبر هست و از درمان اثری نیست». نخستین نشریه‌ای که شماره‌هایی را سراسر به «حفظ الصحه» اختصاص داد، روزنامۀ ملتی (1283 ـ 1287 ق) نام داشت و اول بار این روزنامه علمی (1293 ـ 1297 ق) بود که طب‌نویسی برایش برتری پیدا کرد و اولویت نخستش شد. به طور کلی در بیشتر نشریه‌های چاپ ایران عهد ناصری و روزگار مظفری که فزون از یکصد عنوان برآورد می‌شود و همچنین ادواری‌های فارسی‌زبان برون‌مرزی مطالب مرتبط با «طب و طبابت» را بیشتر به قلم حکیم‌باشی‌های خودآموخته و طبیب‌های تحصیل‌کرده به چاپ رسانده‌اند. همچنین تازه‌های پزشکی جهان را در همان زمانه برای آگاهی ایرانی‌ها به فارسی برگردانده‌اند. در سرآغاز این کتاب نخست بازتاب روزنامه‌نگارانۀ بهداشت‌ورزی و درمانگری، طبع طب‌نگاری‌ علمی‌نویس‌ها و چاپ‌کرده‌های پزشکی روزنامۀ علمی آمده تا پیشینه‌ها قبل از طلوع نشریه‌های اختصاصی و تخصصی طبابت نشان داده شود.

این کتاب، گزارشی است از سرآغاز پزشکی‌نگاری مطبوعاتی. نخستین بار گزارش‌های پزشکی در کدام یک از نشریات منعکس می‌شد و به‌تدریج چه نشریاتی به صورت مستقل به این امر پرداختند؟ این کار در بخش اول این کتاب انجام شده است. افزون بر این در بخش گزیده، نمونه‌ای از مطالب این نشریات آورده شده تا دامنه و محتوای اخبار پزشکی مطبوعات قدیم نشان داده شود. همچنین در این کتاب خواننده با سیر تاریخی و مشخصه‌های پانزده نشریۀ طبی در 25 سال نخست حیات مطبوعات پزشکی ایرانی را که در روزگار قاجار سپری شد، آشنا خواهد شد.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت ناشر

درآمد

سرآغاز

سیر تاریخی

گزیده

پیوست

پی‌نوشت

تصاویر