معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

بیش از یک قرن و اندی است که ایران در تلاش و تکاپویی گسترده برای تطابق با جهان جدید و معاصر دوره‌ای از تغییرات و دگرگونی‌های اساسی را آغاز کرده است؛ دوره‌ای که هنوز هم تا مشخص شدن شکل و ترکیب نهایی آن راه طولانی و دشواری در پیش دارد. تبدیل ممالک محروسۀ ایران به یک دولت ـ ملت طراز نوین نه فقط بر نوع نظام اداری و حکومتی ایران که بر چگونگی تحدید و تثبیت مرزهای سیاسی کشور نیز تأثیر چشمگیر نهاده است. از آنجایی که این تغییرات و دگرگونی‌ها نیز چون دیگر تغییرات و دگرگونی‌های کشور در دو سدۀ اخیر تا یافتن شکل و ترکیب «نهایی» خود مراحل و منازل بسیاری در پیش دارد، بررسی و شناخت این دگرگونی‌ها اهمیت و لزومی می‌یابد به مراتب بیش از یک رشته بررسی‌های تاریخی صرف.

مطالعۀ روند شکل‌گیری مرزهای خاوری ایران، شاید یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی با این حقیقت باشد که فروپاشی سرزمینی دهشت‌انگیز ایران در سدۀ نوزده میلادی ریشه در ناآشنایی خود ایرانیان با تاریخ جغرافیایی و جغرافیای سیاسی کشورشان در درازنای تاریخ داشته است.

اهمیت اساسی این کتاب به عنوان گامی نو در پژوهش‌های تاریخی، در آن است که در خلال بررسی چگونگی شکل‌گیری مرزهای شرقی ایران در دو سدۀ اخیر که به هر حال موضوعی است تحت‌الشعاع مناسبات خارجی ایران در قبال پاره‌ای از نیروهای محلی و قدرت‌های جهانی، نقش بستر منطقه‌ای امر و در این مورد خاص نقش امیران خزیمۀ قاینات را نیز به مثابۀ عامل مهمی که تاکنون در این نوع بررسی‌ها به اندازۀ کافی بدان توجه نشده است، مورد تأکید قرار می‌دهد.

با مطالعۀ این بررسی به‌روشنی آشکار می‌شود که بررسی‌های موجود از چگونگی شکل‌گیری دیگر مرزهای کشور که اکثراً بدون توجه به بستر منطقه‌ای آنها صورت گرفته، یعنی بدون التفات به نقش تاریخی «امیران مرزدار»ی چون والی‌های پشتکوه، اتحادیه‌های ایلی کرمانشاه و کردستان، خان‌های ماکو و .... در غرب یا اتحادیه‌های ایلی شمال خراسان ـ از کردهای به شادلو و زعفرانلو گرفته تا طوایف ترک‌زبان درگز و مضافات ـ تا چه اندازه ناقص و ابتر است و بنابراین تا به دست آمدن تصویر معتبری از این تحولات چه پژوهش‌های گسترده‌ای که باید صورت گیرد.

آنچه در این کتاب می‌توان دستاورد نهایی کار دانسته شود، نه‌تنها مجموعه‌ای آگاهی دربارۀ گذران تکاملی مرزهای خاوری ایران یا نقش حکومت مرزداری خزیمه در این گذران است، بلکه بررسی این گذران تکاملی بر اساس مفاهیم حکومت و مرز در جغرافیای سیاسی و در راستای تاریخ حکومت و مرز در ایران نیز می‌باشد.

در پیوست اول کتاب، شجره‌‌نامۀ نسل‌های خانوادۀ خزیمه آورده شده است. در پیوست دوم نیز پاره‌ای از معمورات امیران خزیمه که هنوز در قاین و بیرجند و سیستان باقی است، ذکر شده است. پیوست سوم نیز اختصاص به بررسی تاریخی فشرده دربارۀ سرداران بلوچ نارویی در سیستان وابسته به امیران خزیمه دارد.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت دبیر مجموعه

یادداشت مترجم

مقدمۀ نویسنده بر چاپ دوم کتاب

سپاس‌نامه

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: جغرافیای سرزمین‌های مرزی

بخش اول: خراسان و نواحی قائنات و بیرجند

بخش دوم: نواحی سیستان و نظام‌های آبگیر آن

بخش سوم: بلوچستان

فصل دوم: امیران خزیمه

فصل سوم: امیران مرزدار

فصل چهارم: تقسیم خراسان

فصل پنجم: پیدایش مرزهای جدید

بخش اول: مرزهای خراسان

بخش دوم: تقسیم بلوچستان و مرز با هند بریتانیا

فصل ششم: سیستان و حکمیت گلدسمید

فصل هفتم: داوری مک ماهون

فصل هشتم: هیدروپلتیک هیرمند

نتیجه‌گیری

پیوست

کتاب‌شناسی

فهرست اعلام