معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب از مهم‌ترین منابع رشتۀ زبان‌شناسی اجتماعی و گویش‌شناسی در ایران است. این کتاب توسط انتشارات کمبریج در دوازده فصل منتشر شده که مهم‌ترین ویژگی آن ارائۀ پژوهش‌های میدانی است؛ موضوعی که در ایران بسیار مورد غفلت واقع شده و پژوهش‌های گویش‌شناختی تنها به مطالعات کتابخانه‌ای محدود شده‌اند.

گویش‌شناسی مطالعۀ گویش و گویش‌هاست؛ اما گویش دقیقاً چیست؟ در کاربرد عام، گویش گونه‌ای فرعی، سطح پایین و اغلب روستایی یک زبان است که معمولاً وابسته به دهقانان، طبقۀ کارگر یا گروه‌های کم‌پرستیژ و فاقد اعتبار است. بنابراین گویش اصطلاحی است که اغلب برای آن شکل از زبان که در مناطق جداگانه‌ای از جهان صحبت می‌شود و فاقد صورت نوشتار‌ی‌اند، به کار می‌رود. در این کتاب این دیدگاه پذیرفته نمی‌شود؛ برعکس این دیدگاه پذیرفته شده که همۀ سخنگویان/ گویشوران در نهاین سخنگوی/ گویشور یک گویش هستند. برای مثال زبان انگلیسی معیار تنها یک گویش از زبان انگلیسی است، مانند همۀ گویش‌های دیگر آن و از نظر زبان‌شناختی هیچ‌کدام از گویش‌های یک زبان، به سایر گویش‌های زبان برتری ندارند. در فصل اول این کتاب دربارۀ گویش و زبان بررسی مختصری ارائه شده است.

نخستین مطالعه‌ای که به یقین می‌توان آن را جغرافیای گویش نامید، در آلمان در سال 1876 میلادی توسط جورج ونکر آغاز شد. اولین تلاش ونکر در یک بررسی شامل فرستادن فهرستی از جملات نوشته شده به زبان آلمانی معیار به مدیران مدارس در شمال آلمان و درخواست بازگرداندن آن به صورت رونوشت جملات به گویش محلی بود. فصل دوم کتاب دربارۀ جغرافیای گویش است و در این فصل دربارۀ موضوعاتی چون روش‌ها و تاریخچۀ جغرافیای گویش و .... مطالبی ارائه شده است.

گویش‌شناسی از بسیاری جهات یک رشتۀ مستقل و دارای اهداب و روش‌های خاصی است؛ اما اشتراکاتی با سایر شاخه‌های علم زبان‌شناسی به‌خصوص ویژگی‌های آواشناختی، زبان‌شناسی تاریخی و زبان‌شناسی اجتماعی دارد. در فصل سوم نگاهی دقیق انداخته شده به رابطۀ میان گویش‌شناسی و زبان‌شناسی نظری.

هم‌چنانکه تأثیر مستفیم زبان‌شناسی بر گویش‌شناسی آغاز می‌شد، تأثیر غیرمستقیم علوم اجتماعی بر آن نیز شروع شد. برخی گویش‌شناسان متوجه این نکته شدند که تمرکز بیش از حد بر جنبۀ مکانی گوناگونی زبان باعث غفلت از جنبۀ اجتماعی آن شده است. برخی این موضوع را یک شکاف می‌دانستند چراکه تفاوت‌های اجتماعی در زبان به همان اندازه تفاوت‌های منطقه‌ای مهم و قابل توجه هستند. گویش‌ها هم‌زمان محلی و اجتماعی هستند. در فصل‌چهاردم دربارۀ گویش‌شناسی شهری و ذیل موضوعاتی چون گویش‌های اجتماعی، گویش‌های شهری و .... مطالبی ارائه شده است.

گویش‌شناسی سنتی بر ارتباط بین زبان و جغرافیا و تمایز زبان محیطی متمرکز شده است. گویش‌شناسی شهری بیشتر به ارتباطات موجود بین زبان و خصایص اجتماعی نگریسته است. در فصل پنجم برخی از این ارتباطات مورد بررسی قرار گرفته است.

گویش‌شناسان از مدت‌ها پیش بر این باور هستند که زبان از جایی به جای دیگر تغییر می‌کند. زبان‌شناسان اجتماعی نیز تأکید کرده‌اند که زبان یک فرد با فرد دیگر حتی در یک محیط زندگی می‌کنند نیز می‌تواند متفاوت باشد. این حقیقت که تغییر سبک زبانی همیشه، فارغ از اینکه کدام گروه اجتماعی درگیر است، در یک مسیر مشخص سیر می‌کند، ثابت‌کنندۀ این موضوع است که رابطه‌ای بین این دو متغیر وجود دارد. در فصل ششم به بررسی پاره‌ای از این ارتباطات و نمود اجتماعی آنها پرداخته شده است.

گویش‌شناسی سنتی بر تفاوت‌های منطقه‌ای در گفتار تمرکز داشت و حاصل آن ساختاری بود که تحت عنوان «مرز هم‌گویی» شناخته می‌شود؛ یعنی خطی که مرز بین دو منطقه از منظر زبان‌شناختی را مشخص می‌کند. در فصل هفتم برای مشخص کردن کارکرد مرز هم‌گویی و کارایی آنها در گویش‌شناسی، نگاه دقیق‌تری به آنها انداخته شده است.

حمایت مرزهای هم‌گویی بستگی به جستجوی تنها یک سؤال و تنها یک پاسخ به آن دارد. ادغام پاسخ‌ها برای چند سؤال یا ارائۀ بیش از یک پاسخ باعث ایجاد تنوع شده و به تبع تنوع نیز موجب نابودی مرزهای هم‌گویی می‌شود. در فصل هشتم تنوع زبانی بر اساس مرزهای هم‌گویی پنهان‌شده مورد بررسی قرار گرفته است.

در طول تاریخ زبان‌شناسی، زبان‌شناسان تمایل داشتند به گونه‌ای رفتار کنند که انگار زبان تغییرپذیر نیست. بیشتر نظریه‌های زبان‌شناختی با این فرض شروع شد که در زبان غیرقابل کنترل، نشدنی یا دارای هر دو ویژگی است. در نتیجه تمایل به تقلیل در داده‌های متغیر، که زبان‌شناسان ناگزیر با آن مواجه می‌شوند، به وجود آمد تا اینگونه تحلیل را در «سطح همگن‌تری» آغاز کنند. فصل نهم برخی از دغدغه‌های اصلی در تلاش برای ادغام تحلیل تنوع در نظریۀ زبانی را مورد بررسی قرار داده است.

در فصول دهم و یازدهم تعدادی از فرضیات مرتبط با نتشار بررسی شده و پیشرفت نوآوری‌های زبان‌شناسی مطالعه شده‌اند. این فرضیات تلاش دارند تا به سؤالات متفاوتی پاسخ دهند. در ابتدا این سؤال طرح شده که نوآور چه کسی است؟ پاسخ به این سؤال با توجه به موقعیت‌های اجتماعی موجود در اطراف نوآوری متفاوت است و سپس برای تعیین عوامل اجتماعی که زیربنای الگوی انتشار هستند، چندین مطالعه در مورد گویش‌شناسی شهری مورد بررسی قرار گرفته است. در آخر نگاه دقیق‌ترین به موضوع انداخته شده و تلاش شده تا عناصر زبان‌شناختی‌ای که ابزار نوآوری هستند کشف شوند. در نهایت در فصل یازدهم سؤال مرتبط با نحوۀ گسترش جغرافیای نوآوری و ایجاد مدل زبان‌شناسی جغرافیایی مرتبط با این انتشار مطرح شده است. فصل پایانی کتاب در واقع جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از مباحث مطروحه در این کتاب را شکل می‌دهد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجمان

فصل اول: گویش و زبان

فصل دوم: جغرافیای گویش

فصل سوم: گویش‌شناسی و زبان‌شناسی

فصل چهارم: گویش‌شناسی شهری

فصل پنجم: تمایز اجتماعی و زبان

فصل ششم: ساختار زبان‌شناسی و نوآوری زبانی

فصل هفتم: مرزها

فصل هشتم: مرحلۀ گذار

فصل نهم: متغیر بودن

فصل دهم: انتشار زبان‌شناسی اجتماعی و واژگان

فصل یازدهم: انتشار: جغرافیایی

فصل دوازدهم: گویش‌شناسی

جداول، نقشه‌ها و اشکال کتاب