۱۵۴۶
۴۶۷
نخبة التواریخ فی مواد التاریخ

نخبة التواریخ فی مواد التاریخ

پدیدآور: اسماعیل بن محمدتقی دبیر تفرشی مصحح: فاطمه بوجار ناشر: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامیتاریخ چاپ: ۱۳۹۸مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۰۰شابک: 6ـ307ـ220ـ600ـ978 تعداد صفحات: ۲۳۲

خلاصه

نویسندۀ این رساله میرزا اسماعیل خان لشکرنویس تفرشی معروف به دبیر و ملقب به فصیح الملک فرزند آقامیرزا محمدتقی از نویسندگان و مورخان دورۀ مشروطیت بوده و در زمان ناصری و مظفری می‌زیسته است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

 

فن ماده‌تاریخ و تاریخ‌نویسی در تاریخ و فرهنگ اسلامی و ایرانی از پیشینه‌ای دیرینه برخوردار است. در فن ماده تاریخ‌گویی، رسائل متعددی از سدۀ هشتم قمری تاکنون رقم خورده که بسیاری از آنها هنوز مورد تحقیق و تصحیح قرار نگرفته‌اند. این فن و هنر در دورۀ قاجار نیز رواج داشته و آثاری در این موضوع پدید آمده که یکی از قابل توجه‌ترین آنها، «بدیع التواریخ» نعمت فسایی شیرازی است که در آن وقایع تاریخی روزگار خود را ثبت کرده است. یکی از حلقات ناشناختۀ فن ماده تاریخ‌گویی در همین دوره، کتاب «نخبة التواریخ» دبیر تفرشی است که متن مصحح آن در این کتاب آمده است.

نویسندۀ این رساله میرزا اسماعیل خان لشکرنویس تفرشی معروف به دبیر و ملقب به فصیح الملک فرزند آقامیرزا محمدتقی از نویسندگان و مورخان دورۀ مشروطیت بوده و در زمان ناصری و مظفری می‌زیسته است. تنها منبع موثق برای شرح حال او همین رساله به شمار می‌رود. او در سال 1261 قمری در روستای فم تفرش دیده به جهان گشوده است. دربارۀ ابتدای زندگی و تحصیلات او اطلاعاتی در دست نیست؛ اما آنچه از این رساله برمی‌آید، مطالعۀ عمیقی دربارۀ تاریخ و فرهنگ ایران داشته و در سرودن ماده تاریخ، بسیار ماهر و مشهور بوده است. تفرشی در سال 1322 در تفرش درگذشته و شاگردش سحاب تفرشی که چند سال از اواخر عمر او را درک کرده، در پایان نسخه‌ای از همین رساله، اطلاعاتی دربارۀ بیماری و مرگ او ارائه کرده و ماده تاریخی به مناسبت وفات او سروده است.

از دبیر تفرشی این آثار باقی مانده است: آثار الوقایع، نخبة التواریخ، اشعار، تاریخ تفرش، و منظومۀ ساوه‌نامه.

رسالۀ «نخبة التواریخ» تلخیص کتاب دیگر تفرشی با عنوان «آثار الوقایع» است که نسخه‌ای از آن تاکنون شناخته نشده است. اسماعیل دبیر تدوین و تألیف این رساله را به سال 1315 قمری در زمان سلطنت مظفرالدین شاه آغاز کرده و بنا به نوشتۀ سحاب تفرشی روز پنج‌شنبه، ماه شوال المکرم 1321 قمری در روستای فم تفرش در محلۀ زاغرم به پایان برده است.

این رساله شامل هشت وجیزه و یک خاتمه است. این اثر اطلاعات جدید تاریخی از دورۀ قاجار ارائه می‌کند و می‌تواند به عنوان یکی از منابع درخور در تحقیقات تاریخی و رجال این دوره مورد استفاده و استناد قرار بگیرد. مهم‌ترین بخش این رساله مربوط به تاریخ دورۀ قاجار است؛ به‌ویژه اشتمال این بخش بر رویدادها، حوادث و اتفاقاتی که کمتر در منابع تاریخی این دوره دیده می‌شود: تاریخ انقراض دیبای شوشتری، خرابی شهر خبوشان در زلزله (سال 1311 ق)، تاریخ ظهور ماشین و ترن در ایران (1290 ق)، تاریخ ظهور تلگراف در ایران (1276 ق)، ضرب سکه موسوم به پناه‌آباد توسط آقا محمدخان قاجار در زمان فتح پناه‌آباد، واگذار امتیاز دخانیات توسط ناصرالدین شاه به بیگانگان و شورش اهالی تهران در مقابل ادارۀ دخانیات، بیان ظهور برخی از اختراعات اهلی فرنگ که به ایران وارد شده و مورد استفاده بوده است؛ همچون ساعت، بالان، توپ، تفنگ و باروت و .... .

این کتاب هم به لحاظ ارائۀ اطلاعات دربارۀ سال درگذشت شاعران دورۀ قاجار، همچون رضاقلی خان هدایت، فتحعلی خان صبا، آذر بیگدلی، داعی تفرشی، مدهوش طهرانی و .... و هم از نظر شناخت قواعد ماده‌تاریخ‌سرایی دارای اهمیت است. تفرشی جزء نخستین کسانی است که در تشریح قواعد ماده‌تاریخ‌سرایی رقم زده و اصول آن را تبیین کرده است. به نظر او بیان وقایع تاریخی با ماده‌تاریخ، وثاقت نقل و روایت را می‌افزاید و آن را از انتحال و تصرف دور می‌دارد.

این متن بر اساس سه نسخۀ موجود این رساله تصحیح گردیده و سعی شده متنی منقح و درست به مورخان و اندیشمندان ارائه شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مصحح

متن نسخه:

وجیزه اول: در ذکر احوالات زمان و اعمار حضرت محمد (ص)

تاریخ ایام خلافت خلفای ثلاث و نفی و انقراض ایشان

وجیزه ثانی: تعداد ملوک دیالمه معروف به آل بویه

وجیزه: طلوع سلاطین نیکوآیین صفویه مروج مذخب حقۀ جعفری (ع)

وجیزه ثالثه: در ارتحال علمای اعلام و فقهای عظام به ترتیب تقدم رحلت متقدمین بر متأخرین

وجیزه: انتقال الامراء والوزراء متعلق به ایام دولت سلاطین قاجاریه

وجیزه: انتقال الحکماء والشعراء

وجیزه: اریخة الحوادث در بیان ظهور بعضی از اختراعات و برخی از قضایای اتفاقیه و سوانح این ایام و ازمنۀ سابق

وجیزه: قانونچه در بیان اخذ و طرد حروف موادالتاریخ

وجیزه: میزان الاعداد در بیان قاعده سهولت جمع ساختن حروف ماده تاریخ

در بیان ظهور بعضی از نوادر اختراعات

تصویر نسخه‌های خطی

تعلیقات

نمایه‌ها

کتابنامه

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

منابع مشابه بیشتر ...

از طریقت حاتمی تا پیشه‌های هرایی

از طریقت حاتمی تا پیشه‌های هرایی

گروهی از نویسندگان

این کتاب مجموعه‌‌ای ا‌ست شامل پنج متن ناشناخته و کمتر‌شناخته در ادبیات خانقاهی و صوفیانه، اعم از نظم

شعر هزارسالۀ فارسی

شعر هزارسالۀ فارسی

به کوشش محمدجعفر محجوب، قاسم تویسرکانی

در این کتاب نمونه‌هایی از شعر سی‌ویک تن از بزرگ‌ترین شاعران زبان فارسی گرد آمده است و برای آنکه خوان