معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

«ابوجعفر یحیی بن زید علوی» مشهور به نقیب البصره یا ابوجعفرالنقیب، از عالمان و دانشورانی است که ابن ابی الحدید - شارح نهج البلاغه - محضر علمی او را درک کرده است. نقیب البصره افزون بر تسلط و اشراف بر دانش‌های کلام، تاریخ، فقه الحدیث، ادبیات و ...، به ارائۀ تحلیل‌های عمیق و نو از حدیث و رویدادهای صدر اسلام می‌پردازد و در این عرصه از پژوهشگران کم‌نظیر است.

ابن ابی الحدید از معدود عالمان و دانشمندان مشهور معتزلی قرن هشتم هجری است که در بسیاری از دانش‌های آن روزگار دارای تألیفاتی است. شرح نهج البلاغۀ وی یکی از ماندگارترین کتاب‌های اوست. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه از منابع گوناگون شفاهی و مکتوب بهره برده است. یکی از عالمان و دانشورانی که وی محضر علمی او را درک کرده، ابوجعفر یحیی بن ابی زید علوی مشهور به نقیب البصرة یا ابوجعفر النقیب است. ابن ابی الحدید در شرح خود بارها این شخصیت را با عبارت‌ها و تعبیرات گوناگون ستوده است. گفتنی است با همۀ مهارت و ورزیدگی ابوجعفر النقیب در دانش‌های آن روز از قبیل کلام، تاریخ، فقه الحدیث، ادبیات و ...، تألیفی از او به جای نمانده است؛ بنابراین تنها راه دست‌یابی به افکار و اندیشه‌های او رجوع به شرح نهج البلاغۀ شاگر فاضلش ابن ابی الحدید است.

ابوجعفر النقیب دو ویژگی دیگر نیز دارد که او را از بقیۀ هم‌طرازان خود ممتاز کرده است؛ یکی اعتدال و میانه‌روی است که با وجود آنکه در عصری می‌زیست که بازار مجادلات کلامی داغ بوده و زمینه برای موضع‌گیری‌های تند و خارج از انصاف فراهم بوده است، هیچ‌گاه از جاده اعتدال و انصاف خارج نگشته است. وی در بحث‌هایی که با شاگرد فاضلش ابن ابی الحدید دارد، با وجود تقابل عقیدتی که میان آن دو آشکارا دیده می‌شود، هیچ‌گاه زبانش را آلوده به ناسزا نکرده است و دیگری حریت و آزاداندیشی اوست که در ارائۀ دیدگاه‌های خود، هیچ‌گاه در بند تعصبات فرقه‌ای نشده، بلکه تلاشش در رسیدن به حقیقت بوده است؛ شاید بتوان ادعا کرد که او در قرن ششم و اوایل قرن هفتم تجسم اعتدال، عقل‌گرایی و آزاداندیشی بوده است.

با همۀ این اوصاف، نام‌برده قرن‌ها مورد غفلت عالمان مسلمان و مستشرقان قرار گرفته بود تا اینکه مورخ و پژوهشگر عراقی دکتر مصطفی جواد با نگارش این رساله کوشید تا با ارائۀ شرح حال و اندیشۀ او، غفلت یادشده را جبران کند. او ابتدا به شرح حال ابوجعفر النقیب پرداخته و سپس به آراء و اندیشۀ او اشاره کرده است. مترجم در این کتاب ابتدا به زندگی و آثار نویسندۀ اصلی یعنی مصطفی جواد پرداخته و سپس رسالۀ او را ترجمه کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌درآمد

زیست‌نامه دکتر مصطفی جواد

تألیفات

ابوجعفر النقیب از نگاه برخی تراجم‌نویسان

ابوجعفر النقیب

مقدمه

فیلسوف الادب و الاخبار

شعر و شاعری

درگذشت

فرزندان

پایان سخن

تبحر و فرهیختگی نقیب در دانش‌ها و آرای اختصاصی او

فتوحات و استقرار اسلام در میان عرب‌ها

دیدگاه ابوجعفر النقیب درباره ابوبکر، عمر، عثمان و معاویه

ابوجعفر النقیب و توجیه عملکرد صحابه در ارتباط با ولایت علی (ع)

دیدگاه ابوجعفر النقیب دربارۀ علی (ع) و امامت او

...........

پیوست‌ها