ریاض الملوک فی ریاضات السلوک
خلاصه
این کتاب ترجمۀ «سلوان المطاع فی عدوان الاتباع» ابن ظفر صقلی مکی (497 ـ 565 ق) به قلم نظام الدین شامی (740 ـ 810 ق) است که به سلطان اویس جلایری اتحاف شده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
این کتاب ترجمۀ «سلوان المطاع فی عدوان الاتباع» ابن ظفر صقلی مکی (497 ـ 565 ق) به قلم نظام الدین شامی (740 ـ 810 ق) است که به سلطان اویس جلایری اتحاف شده است. شامی در ترجمۀ این کتاب، دست ذوق را آزاد گذاشته و انشایی تازه از آن به سبک کلیله و دمنه، مرزبان نامه و سندبادنامه پرداخته است. در قالب ابواب پنجگانۀ کتاب که با نقل حکایات متعدد همراه است، به مسائل و مطالب سیاسی، اخلاقی و حکمی پرداخته شده است.
ابن ظفر صقلی مکی در سال 497 زاده شد. گویا وی در صقلیه دیده بر جهان گشود و در مکه دوران کودکی خود را گذرانید و در آنجا پرورش یافت و به همین دلیل او را «الصقلی المکی» خواندهاند. از همان خردسالی در پی دانشاندوزی برآمد و برای آموزش و پرورش به شهرهای متعدد سفر کرد. در سال 554 به صقلیه رفت و در این شهر کتاب پرآوازۀ خود «سلوان المطاع فی عدوان الاتباع» را نوشت و از آنجا به حلب روانه شد و در مدرسۀ ابن ابی عصرون اقامت گزید و به تدریس پرداخت. وی در دوران زندگیاش همواره از تنگدستی رنج میبرد تا سرانجام در سال 565 قمری روی در نقاب خاک کشید. او مردی کوتاهقد و زشترو بود؛ اما در ادبیات و تفسیر، آگاهیهای گسترده و ژرفی داشت و شاگردان بسیاری تربیت کرد. او افزون بر دانشوری، ذوق شاعرانه داشت و نمونهها و نمایههایی از سرودههای وی در کتاب پیشگفته، خریدة القصر، وفیات الاعیان، الوافی بالوفیات و ... میتوان یافت. ابن ظفر کتاب خود را به فرماندۀ نظام صقلیه اتحاف کرده است. این کتاب به اسلوب و شیوۀ داستانپردازی کلیله و دمنه، پرداخته شده و دربردارندۀ پنج سلوانه و به تعبیر مترجم آن (نظام شامی) پنج باب است. سلوانۀ نخست در تفویض، سلوانۀ دوم در تأسی، سلوانۀ سوم در صبر، سلوانۀ چهارم در رضا و سلوانۀ پنجم در زهد.
ابن ظفر نخست هر یک از مفاهیم یادشده را با استناد به آیات، احادیث و روایات، به شرح و توضیح پیوسته، سپس برای تبیین فواید آن مباحث، به نقل حکایاتی پرداخته و در متن آن حکایات، معانی و مفاهیم مورد نظر خود را پرورانده است. او اندرزها و آموزهها را در جلوههای روایی و داستانی و در قالب حکایات دلپذیر و روایات روحانگیز بیان کرده است.
در نیمۀ دوم سدۀ هشتم قمری، نظامالدین شامی «سلوان المطاع» را به نثر پارسی برگرداند و به «ریاض الملوک فی ریاضیات السلوک» موسوم کرد. گفتنی است که نظام در دیباچۀ خود اشارهای کوتاه و گذرا به ترجمههایی چند از «سلوان المطاع» پیش از خود کرده، اما متأسفانه عنوان ترجمهها و نام مترجمان را ذکر نکرده است.
نظام که بر مطالعۀ نوادر اسمار و غرایب اخبار، شعفی تمام داشته و همواره متون تازی و متون پارسی را به دید مطالعه درمیآورده است، با «سلوان المطاع» آشنا میشود و با جستجوی بسیار، نسخهای از آن متن گرانمایه را از دوستی به دست میآورد و در لفظ و معنی آن، تأمل شافی واجب میبیند و سرانجام آن را به نثر پارسی برمیگرداند. نظام با وجود اینکه جانمایۀ «سلوان المطاع» را در ترجمهاش نگاه داشته، به ایجاد دگرگونیهایی در متن آن پرداخته است. «ریاض الملوک» در واقع انشایی تازه از کتاب «سلوان المطاع» است. کارهایی که نظام در ترجمۀ آزاد خود انجام داده، چنین است: متن کتاب را از هم گشوده و هر جا که در لفظ و معنی ابن ظفر، عیبناکی و زشتی و به گفتۀ خود سماجتی دیده، دور انداخته و بنا به سلیقۀ خود، عبارات را آراسته یا پیراسته است. از حکایات «سلوان المطاع» کاسته و از خود حکایاتی بر آن افزوده است. در تقدیم و تأخیر حکایات تصرف نموده است. «سلوان المطاع» دربردارندۀ پنج سلوان بوده که نظام این سلوانها را به ابواب معبر گردانیده است. دیباچهای نوشته و در آن انگیزۀ نگارش و ترجمۀ خود را بیان داشته است. پس از دیباچه، فصلی پرداخته و در آن از انگیزۀ نگارش «سلوان المطاع» به قلم این ظفر سخن گفته و سپس اشاراتی به عالم حیوانات کرده و به قول خود، دیباچهای نگاشته و در آن به طَرفِ طُرف حیوانات، ایمایی کرده و به عباراتی موجز و اشاراتی مجمل، مفصل عوالم ایشان را بیان نموده است. برای مناسبت دادن نظم با نثر، ابیاتی بسیار از تازی و پارسی در متن کتاب گنجانیده و بدین ترتیب سخن خود را دلانگیز کرده است. کار ترجمه و نگارش خود را بر اساس فصاحت و بلاغت استوار کرده و با بهرهگیری از ظرایف و طرایف بلاغی، نمای بیرونی و درونی ساختمان گفتارش را آراستگی و برازندگی بخشیده است. مؤخرهای نیز بر کتاب افزوده و در آن با عباراتی مفاخرهآمیز، سلطان اویس جلایری را ستوده و از اتحاف کتاب خود به او سخن به میان آورده است. سرانجام اینکه نظام دانستههای خود را از ادب پارسی و تازی، به گونههای رنگارنگ و شیوههای متنوع، در ترجمهای مورد بهرهوری قرار داده است.
نظام «ریاض الملوک» را به شیوۀ نثر مصنوع پرداخته و تمام ویژگیهای اینگونه نویسندگی را نثر خود نمایانده و در این نمایش و پردازش، چنانکه خود نوشته، مبدع بوده و انگشت سخن بر نمک عبارت دیگری نزده است. اطناب در توصیف پدیدههای طبیعی یا اشخاص انسانی و حیوانی، اقتباس از آیات، احادیث و روایات، درج و تضمین اشعار و امثله، استعمال اصطلاحات و تعبیرات علمی، ایراد سجع و توازن، استفادۀ بیشتر مفردات و ترکیبات تازی، کاربرد صنایع لفظی و معنوی و .... از ویژگیهای این کتاب و به طور کلی از ویژگیها و مشخصات عمده و مشترک نگارشهای مصنوع و متکلف است.
این کتاب بر اساس نسخۀ موجود در کتابخانۀ بریتانیا که اساس واقع شده و تطبیق آن با چند نسخۀ دیگر تصحیح شده است. در ابتدای این کتاب مقدمۀ مصحح آمده که مشتمل بر موارد زیر است: نگاهی گذرا به تاریخ دورۀ فترت بین حکومت ایلخانان و تیموریان، سلسلۀ آل جلایر، زندگینامۀ ابن مظفر مؤلف سلوان المطاع و آثار وی، ترجمه و چاپهای سلوان المطاع، سبک نثر دورۀ تیموری، پدیدآورنده ریاض الملوک و شیوۀ ترجمۀ وی، بررسی حکایات سلوان المطاع و ریاض الملوک، سبک نثر ریاض الملوک، اطناب در توصیف پدیدههای طبیعی، اشیا و یا اشخاص انسانی و حیوانی، استعمال اصطلاحات و تعبیرات علمی، درج و تضمین اشعار و امثله، کاربرد صنایع لفظی و معنوی، تأثیر ریاض الملوک بر متون، احوال نظام الدین شامی و .... . سپس دیباچۀ مترجم ذکر شده که در آن سبب تألیف کتاب، فهرست ابواب کتاب و مقدمهای در تعریف کتاب به همراه چند حکایت آمده است. در ادامه پنج باب اصلی کتاب آورده شده است.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
مقدمۀ مصحح
دیباچۀ مترجم
باب اول در تفویض و نتایج آن
باب دوم در تأسی و فواید آن
باب سوم در صبر و عواید آن
باب چهارم در رضا و میامن آن
باب پنجم در زهد و عواقب آن
خاتمة الکتاب
پیوستها
واژهنامه
تصویر دستنویسها
نمایهها
کتابنامه
پربازدید ها بیشتر ...
ایران در آینۀ شعر روس
میخاییل سینلنیکوفاین کتاب برگرفته از کتاب «ایران و درونمایههای ایرانی در شعر شاعران روس» اثر میخاییل سینلنیکوف شاعر
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب