معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

از نظر تاریخی می‌توان ایرانیانی را که در سیصدسال گذشته به فرانسه رفته‌اند، به دو گروه تقسیم کرد. موج نخست که کمابیش یکصد سال پس از انتشار رمان «نامه‌های ایرانی» به پاریس رفتند، بیشتر بزرگان و اشراف و کارگزاران دولتی بودند که از بسیاری از آنان سفرنامه و خاطرات برجای مانده است. اشخاصی چون میرزا حسین خان آجودان‌باشی، فرخ‌خان امین الملک، حاجی پیرزاده، امیر نظام گروسی، یوسف خان مستشارالدوله، نظرآقا یمین السلطنه، صمدخان ممتاز و نیز شاهان و شاهزادگان قاجار در زمرۀ این گروه قرار می‌گیرند.

گروه دوم که حدود یکصد و پنجاه سال بعد از انتشار رمان «نامه‌های ایرانی» عازم فرانسه شدند، بیشتر دانشجویان ایرانی بودند و شماری از پژوهشگران هم بعدها به این گروه پیوستند. این گروه بیشتر با ازبک و ریکا، یعنی شخصیت‌های رمان «نامه‌های ایرانی» منتسکیو همخوانی دارند و همین گروه‌اند که «کنجکاو و جویای علم و دانایی» و در سودای «آشنایی با فرانسه و آموختن دانش‌های غربی» هستند و برای «گریز از دربار پادشاه ایران» یا به دلیل «دشمنی درباریان و بزرگان فاسد و نادرست» به فرانسه آمدند و در نامه‌هایشان از تمدن و فرهنگ اروپایی و افکار و باورهایشان در زمینه‌های گوناگون، برای دوستان و آشنایان خود نوشتند. برخی مانند ازبک «با آنکه مجذوب تمدن غرب» شده‌اند، «گاهی احساس می‌کنند که در آن سامان غریب‌اند و افسردگی به آنها دست یافته است» و برخی دیگر مانند ریکا «زندگی را در غرب می‌پسندند و کمتر خود را به دست نگرانی و پریشانی می‌سپارند» و «چنان با شور و علاقه در نامه‌هایشان از فرانسه و تمدن غربی سخن می‌گویند که پنداری مجذوب تمدن و فرهنگ این سرزمین شده‌اند».

پس از بهمن 1357 نیز شهر پاریس پناهگاه ایرانیان بی‌شماری شد که به دلایل گوناگون از ایران گریختند و به پاریس رفتند؛ از جمله روشنفکران و فعالان سیاسی با گرایش‌های سیاسی گوناگون که راه تبعیدی خودخواسته به پایتخت فرانسه را در پیش گرفتند و به این ترتیب پاریس بار دیگر کانون فعالیت اپوزیسیون ایران شد. احمد کریمی حکاک دربارۀ این دوره می‌گوید: «فضای آن زمان فضای خیلی شادی نبود. فضایی بود که همه سرگردان بودند. من در این مقطع آقای دکتر جاج سیدجوادی را می‌دیدم، روانشاد غلامحسین ساعدی را می‌دیدم و یا دکتر ناصر پاکدامن که در آن مقطع با هما ناطق بودند و البته شاهرخ مسکوب را. گاهگاهی نادر نادرپور را هم می‌دیدم و به خانۀ ما رفت‌وآمد می‌کرد. اما در مجموع در خصوص فضای آن مقطع تاریخی می‌توانم بگویم یک فضای خاصی در آن زمان بر پاریس و مهاجران ایرانی حاکم بود؛ نوعی سردرگمی».

هدف در این کتاب، بررسی و خوانش فرازهایی از آثار برجستۀ همین گروه‌ها در پاریس است که نامه‌هایشان هم منتشر شده است؛ ولی برای آنکه مطلب به درازا نکشد، از میان نخبگان ایرانی، تنها به نامه‌های علامه دهخدا، علامه قزوینی، صادق هدایت، سهراب سپهری، علی شریعتی، غلامحسین ساعدی و یادداشت‌های شاهرخ مسکوب پرداخته شده که در دوره‌های زمانی گوناگون در پاریس به سر برده‌اند و آن فرازهایی از نامه‌هایشان آورده شده که نشانگر روحیه و رفتار فردی و اجتماعی آنها و بیانگر اندیشه و داوری‌شان در مورد فرهنگ و جامعۀ فرانسه است. با این وجود هم‌پوشانی تیپ شخصیتی آنها با هر یک از دو قهرمان کتاب منتسکیو نشان داده شده است.

فهرست مطالب کتاب:
دیباچه

همه در پاریس

قزوینی جهانگشا

دخو در پاریس

هدایت در «ملک خاج‌پرستان»

سپهری در «کعبۀ نقاشان»

شریعتی در «شهر شامپانی»

گوهر مراد و پاریس نامراد

مسکوب در «شهر آینه‌ها»

مآخذ