معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

اگر زندگی روزمره جلو چشم بصیرت انسان‌ها پرده‌های غفلت نمی‌کشید؛ هر آینه روز و شب همچون قمری می‌نالیدند و مانند ابر بهار می‌باریدند؛ اما اگر گرفتاری‌های زندگی فرصت اندیشیدن را از انسان سلب کرده است و اگر در این میان گاهی فرصت اندیشیدن پیش بیاید و تلنگری به روح خستۀ او زده شود، آنها را مانند سیم‌های تار به صدا درخواهد آورد. شروه که از اصلی‌ترین آوازهای باستانی موسیقی بوشهر محسوب می‌شود، با آن سوز عرفانی و رازآمیز خود همان تلنگر است. شروه آن زخمه‌ای است که بر تار روح نواخته می‌شود و آن را به هیجان درمی‌آورد. بنابراین مردم بوشهر دم به دم و لحظه به لحظه با شروه مأنوس‌اند. تابستان‌ها در پناه سایه‌سار نخل‌ها، در گرماگرم درو، در آتش‌باران خرماپزان و عروج پررنگ بر قامت نخل و در پاییز و زمستان و بهار گرد بر گرد چاله‌های پرآتش، هم‌نوا با دیدمک‌ها و قباسبزها و قدم به قدم با ابرهای مهاجر و باران‌های شبانه در شب‌نشینی‌های روستایی در لحظات شیرین عاشقانه؛ این شروه است که رفیق راه و هم‌زبان مهربان آنهاست.

شروه فریاد گروهی و سفیر آلام همگانی است. وقتی یک شروه‌خوان شروه می‌خواند، همۀ مردم جنوبند که از درد سخن می‌سرایند و همۀ قلب‌های چاک‌خوردۀ ستمدیدگان و عاشقان عالم است که از دریچۀ حنجره‌ای، نوای مقدس انسانی خود را آشکار می‌سازند. بی‌سبب نیست اگر شروه‌سرایی تجلی‌گاه عرفان نامیده می‌شود؛ چراکه صوفیان نیز در محفل خود با توسل به سماع، به عالم وجد و سرمستی وارد می‌شوند. درست همان کاری که شروه‌خوان جنوبی با ادای کلمات دوبیتی حالتی سودایی و ماورایی را به وجود آورده و به شنونده منتقل می‌کند تا بدین‌ترتیب با شور و شیدایی شعرش، او را از نشیب صحو به فراز سکر و مستی عروج دهد. بیشترین احساسی که بر فراز سر شنوندۀ یک شروۀ هنرمندانه چتر می‌گشاید، احساس سنگین و باشکوه فراق و هجران است. به ندرت می‌توان یک دوبیتی را سراغ گرفت که طعم تلخ فراق ندهد یا دست‌کم در یک مصرع به آن اشاره نشده باشد. در اینجا می‌توان پرسید که چرا این عنصر تلخ و جان‌گذار بدین‌سان بر پیکرۀ دوبیتی‌های شروه چیره گردیده است ....؟

در میان دوبیتی‌سرایان ایران‌زمین، دوبیتی‌سرایان استان بوشهر از بهترین آنها محسوب می‌شوند؛ زیرا بن‌مایۀ شاعرانگی، درد و اندوه و حسرت و گیرایی و حتی صنایع لفظی و بدیعی بیشتری در آنها به کار گرفته شده است. دوبیتی‌ها حسی‌تر، زنده‌تر و بسی نیرومندتر از دوبیتی‌سراهای دیگر مناطق می‌باشند. ترانه‌های شاعران این سرزمین چون با زندگی در پیوند بوده و همچون آینه‌ای تابناک روحیات و آرزوهای برآورده نشده مردم را انعکاس می‌دهند، مردمی‌تر و رایج‌تر می‌باشند. دوبیتی‌ها در این اقلیم تأویل‌پذیر هستند؛ یعنی دارای ابعاد زمینی و آسمانی می‌باشند. به تعبیر دیگر معشوقی را که در این دوبیتی‌ها از آن یاد می‌شود، هم می‌توان معشوق زمینی فرض کرد و هم معشوق ازلی.

شیوۀ سرایش این اشعار نیز گونه‌ای است که سراسر مشحون از تعبیرات و اصطلاحات اهل تصوف و عرفان می‌باشد؛ زیرا زلف و عارض و قامت و خال و خط و ... همه از مشرب عارفانۀ سنتی ایران‌زمین می‌باشد. با این حال صرف وجود این کلمات و تعبیرات در عرصۀ دوبیتی نمی‌توان معنا و مفهوم را محدود به عالم عرفان کرد.

این کتاب دربرگیرندۀ گزیده‌ای از ترانه‌ها و عاشقانه‌های بوشهر است که در سه بخش شاعران دشتی، شاعران جمی و شاعران دشتستانی گردآوری شده است. در ابتدای کتاب، گردآورنده در گفتارهایی ابتدا دربارۀ ترانه‌ها و دوبیتی‌های بوشهر مطالبی به نگارش درآورده، سپس دربارۀ گویش و تاریخ دشتی به اختصار مطالبی بیان کرده است. شیوۀ کار در ترانه‌ها و عاشقانه‌ها به این صورت است که ابتدا زندگی‌نامۀ مختصری از شاعر آورده شده و سپس ترانه‌ها و عاشقانه‌هایی از او آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه

* درآمد

* پرتویی از گویش دشتی

* تاریخ دشتی

* شاعران دشتی

محمدعلی دشتی (فایز دشتی)

سیدبهمنیار حسنی (مفتون دشتی)

محمدحسن کبگانی (محمود)

افراسیاب تورانی (توران)

سید علینقی حسینی (مجتهد دشتی)

عابدین محمودی (باکی)

عبدالرضا کردوانی (محزون دشتی)

سید محمدصادق نبوی

سیدعبدالله علوی (رجایی)

ابراهیم مزارعی (صدیق)

محمد عبدی (محزون)

سید محمدطاهر شهریاری (شفیق)

عباس دیّری

احمد فقیه

ابوالقاسم زیرودی (فیض)

احمد خان دشتی

* شاعران جم

محمدزکی جمی (زکی)

محمدتقی جمی (تقی)

حسین شلدانی (صافی)

محمدحسین جمی (فاضل جمی)

نوروز فتحی (فتحی)

محمدعلی خان جمی (پریشان جمی)

ابوالحسن جمی (یغمای جمی)

* شاعران دشتستان

محمدعلی نادم (نادم)

فتح‌الله سعدآبادی (شیدا)

کرم کوهستانی (کوهی)

محمدعلی توکلی (توکل)

منابع و مآخذ