معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

ارسطو فیلسوفی بود که روی بسیاری از فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها تأثیر گذاشت. وی شاگرد افلاطون و معلم اسکندر بود. نگاه افلاطون به ادبیات با اندیشه‌های سیاسی آتن سخت درآمیخته بود. از این نظر، نگاه او به ادبیات تا حدی سیاسی بود. ارسطو متعلق به دورۀ بعد بود؛ زمانی که نقش و قدرت آتن کم شد. وی در دوران شاگردی هم‌رأی‌هایی با استاد داشت؛ ولی بعد افلاطون را تقریباً از هر نظر به نقد کشید و در مقابل، نظریه‌های خاص خود را بنیاد گذارد. بوطیقای او (نوشتۀ 330 پ‌م) دربرگیرندۀ نظریه‌های ادبی اوست. وی در این کتاب دربارۀ شعر و شاعری (و در اصل روایت و ژانرهای روایی، اگر بوطیقا در معنای تعریف‌شدۀ خودش به کار گرفته شود) نظریه‌ای طرح می‌کند که خلاف نظریۀ سیاسی افلاطون، غیرسیاسی است. گرچه مانند علم بلاغت نیز نیست و دارای سیستم و گفتمانی ادبی است. از این زاویه، کار او تأثیر زیادی روی بررسی و نقد ادبی داشته است؛ حتی بیست‌وپنج سده بعد از او.

نظریۀ ارسطو دربارۀ ادبیات معروف به بوطیقا است و تنها بخشی از آن از گزند روزگار جان به در برده است. شیوۀ نگارش آن نیز بیشتر مانند است به یادداشت‌هایی که ظاهراً قرار بوده مفصل‌تر شوند. شاید ارسطو در این یادداشت‌ها می‌خواسته پاسخی در مقابل تئوری ادبی افلاطون فراهم آورد. با این همه چنین برمی‌آید که این یادداشت‌ها بیشتر از یک پاسخ ساده هستند؛ چون در همین یادداشت‌های اندک، او تئوری‌ خودش را که مخالف با نظریۀ افلاطون هم بوده، گسترش داده است. نکتۀ مهم‌تر اینکه تقابل ادبی او با افلاطون ریشه در تقابل‌های فلسفی این دو دارد.

در این کتاب ضمن ترجمۀ «بوطیقا» به تأثیر آن و نیز بررسی نظریه‌های مندرج در آن پرداخته شده است. کتاب شامل سه بخش است. بخش نخست تلاشی است برای طرح مشکلات ترجمه‌های فارسی و نیز معنی بوطیقا در تئوری‌های رایج و بالاخره یافتن تبار کلیدواژه‌های بوطیقا و طرح معادل‌ها در تئوری‌های ادبی مدرن.

بخش دوم که ترجمۀ متن بوطیقاست، ار روی سه ترجمۀ انگلیسی انجام گرفته که مشخصات آنها در پانوشت به طور مختصر و در کتاب‌شناسی به طور کامل آمده است. سپس با ترجمه‌های پیشین در فارسی و عربی مطابقه شده است. به منظور درک بهتر متن، در پانوشت‌ها برخی توضیحات همراه با نمونه‌ها و مثال‌هایی از ادبیات فارسی آمده است. در ضمن برای بهتر دنبال کردن بحث، بخشک‌ها همراه با عنوان فارسی آمده‌اند و نظرات مندرج در آنها نیز شماره‌گذاری شده‌اند. این شماره‌ها افزوده‌های نگارنده هستند و با این پندار آمده‌اند که دنبال کردن بحث را آسان می‌کنند.

بخش سوم نیز کوششی است برای بررسی نظریه‌هایی که ارسطو در بوطیقا آورده و پیوند آنها با آثار پیش از او از یک‌سو؛ بحث‌های خودش در کارهای دیگرش یا در رابطه با استادش افلاطون؛ و بالاخره تأثیری که بر پژوهشگران امروز گذارده است. تحلیل‌های امروزی زمینه و پیوند مفیدی میان نظریه‌های ادبی ارسطو و تئوری‌های ادبی مدرن برقرار می‌کنند و از این نظر بسیار روشن‌کننده‌اند. این بخش بیشتر یادداشت‌هایی هستند که ضمن ترجمۀ متن و مطالعۀ آثار مربوط فراهم آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌سخن

بوطیقا در گذر تاریخ و تئوری‌های مختلف

بوطیقا

گفتمان بوطیقا و جایگاه آن در اندیشه‌های ارسطو