معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

موسیقی نوین ایران پس از دورۀ قاجار، شاهد ظهور نام‌آورانی بوده است که هر یک به فراخور احوال شخصی و ویژگی‌های هنری‌شان و نیز با در نظر گرفتن اوضاع اجتماعی ـ سیاسی دوره‌ای که در آن می‌زیستند، تأثیرات ژرفی بر این هنر و مخاطبانش داشته‌اند. امروز بعد از حدود یک قرن از زمانی که علی‌نقی وزیری به عنوان موسیقی‌دانی آگاه و اندیشمند، توانا و دلسوز، وطن‌دوست، خلاق و بدعت‌گذار، راهگشاری مسیر جدیدی در موسیقی ایران شد، سپری شده است. در میانۀ راه، پنجاه سال پس از فعالیت وی، هنرمند دیگری پای در این عرصه نهاد که با وجود تفاوت‌های بنیادین‌اش با وزیری در اندیشۀ موسیقایی، همچون او تارنواز بود؛ موسیقی‌دانی توانا، دانا و برنا.

اولین کاری که لطفی خلق کرد، «گلهای تازۀ شمارۀ 126» بود که در ماهور اجرا شد. تصنیف آن را (بمیرید، بمیرید ....) سال‌ها قبل در سنندج روی شعری از مولانا ساخته بود. این تصنیف را ارکستر بزرگ به خوانندگی «مرضیه» اجرا کرد. هم‌نوازیی تار و تنبک را لطفی و «ناصر فرهنگ‌فر» بر عهده داشتند. لطفی در این اجرا ساختمان تک‌نوازی خود را بیشتر بر اساس استفاده از جملات ردیفی بنا نهاده بود. امروزه اگر چنین کاری صورت گیرد، شاید حتی کاری عبث به نظر آید؛ چراکه به مدد تلاش او و دیگر هنرمندانی که در این جهت کوشش کردند، صدها هنرجوی موسیقی ردیف‌های مختلفی را از اساتید گذشته در ذهن دارند و می‌نوازند.

این کتاب دربرگیرنده پنج مقاله و نوشتار دربارۀ محمدرضا لطفی و موسیقی اوست. چهار مقالۀ نخست که دربارۀ موسیقی محمدرضا لطفی است، به ترتیب در سال‌های 1370، 1380، 1390 و 1393 در نشریاتِ مجله آدینه، روزنامه ایران، روزنامه شرق و مجله هنر موسیقی به چاپ رسیده بودند و به گفته نویسنده، بی‌هیچ تغییری در کتاب گنجانده شده‌اند.

مقالۀ پایانی که مفصّل‌ترین مطلب کتاب است، به بهانه اظهاراتِ منتشر درباره «غم‌انگیز بودن موسیقی ایرانی»، یک مرور تحلیلی ـ تاریخی را از فضای اجتماعی ـ سیاسی موسیقی ایرانی از دوران ساسانیان تا امروز، ارائه می‌دهد و در نهایت با برشمردن بسیاری فاکت‌ها و گواهان تاریخی، به ارائه راهکارهایی نظری در این‌باره می‌پردازد.

در بخش پایانی این مقاله می‌خوانیم: «نگاهی دوباره به مجموعه‌های موسیقی ماندگاری که تا همین اواخر ساخته و پرداخته‌ شده‌اند، بیندازیم؛ همان مجموعه‌هایی که غم‌انگیزند، اما سال‌ها انرژی‌بخش روزگارمان بوده‌اند. نگاهی به دور و بر و اطراف خودمان بیندازیم، مگر غیر از آن است که «عالیم قاسم‌اف»‌ها و بسماله‌خان‌ها و نصرت فاتح علیخان‌ها با سازی و حنجره‌ای و دایره‌ای سالن‌های دنیا را تسخیر کرده‌اند. آنها کارشان را خوب بلدند، غربی‌ها هم خوب می‌دانند چه می‌خواهند. آنها خرج نمی‌کنند تا مضحکه خودشان را ببینند، بلکه به دنبال دیدن و شناخت فرهنگ‌ها و دستاوردهای فرهنگی ناب هستند. تنها راهمان این است که قیراط الماس‌مان را بیشتر کنیم و تراشی درخور به آن بدهیم. اگر نمی‌توانیم دست‌کم خرد و بی‌مقدارش نکنیم». (ص 120)

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌درآمد

محمدرضا لطفی؛ به روایت یک گزارش

پهلوان تار؛ دربارۀ محمدرضا لطفی و به بهانۀ 55 سالگی‌اش

لطفی پیری همچنان دلیر است؛ به بهانۀ حضور دوبارۀ محمدرضا لطفی روی صحنه

در این عشق چو میرید همه روح پذیرید؛ در فقدان محمدرضا لطفی

دفاعیه‌ای از موسیقی ایرانی

منابع