۲۹۷۶
۵۵۵
فرهنگ جمع‌های مکسر

فرهنگ جمع‌های مکسر

پدیدآور: بهروز صفرزاده ناشر: کتاب بهارتاریخ چاپ: ۱۳۹۸مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۳۰۰شابک: 6ـ02ـ7067ـ622ـ978 تعداد صفحات: ۳۵۶+۱۵

خلاصه

واژۀ «مکسر» به معنای شکسته، اسم مفعول از مصدر «تکسیر» به معنای شکستن است و وجه تسمیۀ این نوع جمع آن است که ساختار واژۀ مفرد درهم شکسته می‌شود. در این فرهنگ جمع‌های مکسر رایج در عربی به صورت دسته‌بندی شده بر اساس وزن و با توجه به مفرد آنها آمده است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

 

جمع در زبان عربی بر سه قسم است:

1. جمع مذکر سالم که با افزودن «ـ ون» در حالت رفع یا «ـ ین» در حالت نصب و جر به آخر واژه ساخته می‌شود؛ مثل خطاط= خطاطون، مکتشف= مکتشفون، مصری= مصریین.

2. جمع مؤنث سالم که با افزودن «ـ ات» به آخر واژه ساخته می‌شود: احتمال= احتمالات، اضافه= اضافات.

3. جمع مکسر که با دگرگونی ساختار واژ] از طریق کم و زیاد شدن یا تغییر برخی از حروف یا حرکات آن ساخته می‌شود: شاعر= شعراء، طریق= طرق، فصل= فصول، جسم= اجسام و .... .

واژۀ «مکسر» به معنای شکسته، اسم مفعول از مصدر «تکسیر» به معنای شکستن است و وجه تسمیۀ این نوع جمع آن است که ساختار واژۀ مفرد درهم شکسته می‌شود. در این فرهنگ جمع‌های مکسر رایج در عربی به صورت دسته‌بندی شده بر اساس وزن و با توجه به مفرد آنها آمده است. هدف از این تألیف، دادن اطلاعات و آمار و ارقامی دربارۀ جمع‌های مکسر بوده که فرهنگ‌های عمومی عربی آنها را به صورت یک‌جا و مدون به دست نمی‌‌دهند. این تألیف صرفاً در چارچوب علم صرف و بدون در نظرگرفتن معانی واژه‌هاست.

یکی از فوایدی که از این فرهنگ به دست می‌آید، پی بردن به پاره‌ای از کم‌دقتی‌ها و اشتباهات فرهنگ‌نویسان و دانشمندان زبان عربی در مورد میزان ندرت یا بی‌نظیر بودن برخی از جمع‌های مکسر است. برای مثال در فرهنگ «اقرب الموارد» ذیل مادۀ «خ ب ث» در توضیح واژۀ «خبیث» آمده است: «الخبیث: النجس .... ج: خُبُث، خُبَثاء، اخباث، خبثة، مثل ضعیف و ضعفة، و لا یکاد یوجد لهما ثالث». یعنی جمع بستن «فعیل» به «فعلة» فقط دو مثال دارد: خبثة و ضعفة و مثال سومی برای آن یافت نمی‌شود.

همچنین با مراجعه به این فرهنگ مشخص می‌شود که بسیاری از جمع‌های مکسر در نوع خود بی‌نظیرند؛ مانند اوامر= امر و حمیر= حمار؛ اما در فرهنگ «اقرب الموارد» اشاره‌ای به بی‌نظیر بودن این جمع‌ها نشده است. یکی دیگر از فواید این فرهنگ، به دست آمدن آما فعال‌ترین و زایاترین وزن‌های جمع‌های مکسر است. از این آمار می‌توان بهره‌های گوناگونی جست و مثلاً در آموزش زبان عربی، در مبحث جمع مکسر اولویت را به پرکاربردترین اوزان اینگونه جمع‌ها داد و مثال‌ها را از میان آنها انتخاب کرد. همچنین با توجه به اینکه در دوران معاصر تلاش‌هایی برای قیاسی کردن بسیاری از قواعد صرفی عربی ـ از جمله قواعد جمع مکسر ـ صورت گرفته است، در دست داشتن اینگونه آمار می‌تواند برای اتخاذ چنین تصمیم‌هایی مفید باشد.

مدخل‌های این فرهنگ در وهلۀ نخست بر اساس وزن‌واژۀ جمع مکسر و در وهلۀ دوم بر اساس وزن‌واژۀ مفرد آن جمع تنظیم شده است؛ برای مثال اگر بخواهیم جمع‌های مکسری که بر وزن «أفعال» هستند و مفرد آنها بر وزن «فعل» است را بیابیم، باید در حرف «أ» وزن‌واژۀ «أفعال» را در ردیف الفبایی خود نگاه کنیم.

صورت اصلی واژه‌هایی که دچار تغییرات صرفی ـ ادغام، اعلال، قلب، حذف و .... شده‌اند، درون [] آمده است. در مورد جمع‌الجمع‌ها چنین اعمال شده است: اقاویل= اقوال (= قول)؛ یعنی «اقاویل» جمع «اقوال» است که خود جمع «قول» است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

راهنمای استفاده از فرهنگ

فرهنگ جمع‌های مکسر

پیوست‌ها:

پیوست 1: فهرست بسامدی الگوهای وزن‌واژه‌های جمع ـ مفردها

پیوست 2: فهرست الفبایی ـ بسامدی الگوهای وزن‌واژه‌های مفرد ـ جمع‌ها

پیوست 3: فهرست الفبایی ـ بسامدی وزن‌واژه‌ها (بدون تفکیک)

پیوست 4: فهرست الفبایی ـ بسامدی وزن‌واژه‌ها (به تفکیک)

پیوست 5: فهرست بسامدی وزن‌واژه‌ها (بدون تفکیک

پیوست 6: فهرست بسامدی وزن‌واژه‌ها (به تفکیک)

پیوست 7: واژه‌های دارای بیشترین تعداد جمع مکسر

پیوست 8: چند جمع مکسر استثنائی

پیوست 9: فهرست جمع‌های مکسر در فارسی امروز

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

شکونتلا

شکونتلا

کالی داسه

جهانیان کالی داسه را به نام شاعر «شکونتلا» می‌شناسند. هندیان همواره خود شیفتۀ این اثر بوده‌اند؛ چه د

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

فرهنگ املایی فارسی: املا، رسم‌الخط، حرکت‌گذاری، فاصله‌گذاری

فرهنگ املایی فارسی: املا، رسم‌الخط، حرکت‌گذاری، فاصله‌گذاری

بهروز صفرزاده

این فرهنگ دربردارندۀ بیش از شصت‌وپنج هزار واژه، ترکیب، اصطلاح و نام رایج در فارسی امروز است. امید اس

دست‌نامۀ ویرایش

دست‌نامۀ ویرایش

بهروز صفرزاده

«دست‌نامۀ ویرایش» مرجعی کاربردی برای پاسخگویی به پرسش‌ها و نیازهای ویراستاران و علاقمندان زبان فارسی