معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

شاعران سبک هندی از جمله بیدل دهلوی کوشش می‌کردند تا شعر نیم‌مردۀ دورۀ تیموری را احیا کنند و در این راه با خلق مضمون، بر پیکر شعری که از تکرار مضمون به زبان «خودکار» همانند شده بود و به «رستاخیز کلمات» نیاز داشت، روح حیات دمیدند. تمام شگردهای این شاعران در همین مسیر بود. شگردهایی که بعدها با افراط سبب دل‌زدگی بعضی ادیبان و منجر به تولد نهضت بازگشت شد. شگردهای مهم این سبک، بهره‌گیری از اسلوب معادله، حس‌آمیزی، تشخیص، تصویرهای پارادوکسی، ترکیب‌سازی‌های خاص، بهره‌گیری از فرهنگ و زبان عامیانه، تکرار قافیه، خلق ردیف‌های تازه و روش‌های دیگر که همه و همه فقط یک مقصد را دنبال می‌کرد: خلق مضمون تازه.

یکی از مهم‌ترین امکانات خلق مضمون تازه، به‌کارگیری فرهنگ عرفانی بود. فرهنگ عرفانی رایج در این دوره، مکتب وحدت وجود ابن عربی است. این مکتب به گونه‌ای گسترده ایران و هندوستان و دیگر مناطق جهان اسلام را تحت تأثیر خود قرار داده بود. بیدل اما از این مکتب و موضوعات آن فقط برای مضمون‌سازی استفاده نکرده، بلکه این نگرش در اندیشۀ بیدل درونی شد و همانند مولوی، شعر در خدمت بیان دریافت‌های شهودی و اعتقادی قرار گرفت. هرچند هیجانات عاطفی در بیدل و شعر و اندیشۀ وی به اندازۀ مولوی نباشد.

از ویژگی‌های مهم سبک بیدل، ابهام و پیچیدگی آن است. راه بردن به عالم معانی شعر بیدل کار آسانی نیست. رازگشایی از شعر او نیازمند آگاهی از زبان و اندیشۀ اوست. شعر او شعر رمز و ابهام است. یکی از مهم‌ترین دلایل ابهام در شعر بیدل، اندیشه‌ای است که او می‌خواهد بیان و تحلیل کند. گزارشی که بیدل از سیر روحی و ذهنی می‌دهد، موجب دیریابی پیام اوست. این پیام همان تجربیات عرفانی او بر اساس نگرش وحدت وجودی است.

بیدل شاعری اندیشمند و متفکری بزرگ است. اگر با مؤلفه‌های عرفان و تصوف اسلامی و زبان آن آشنا باشیم و به اشعار و آثار بیدل نگاه کنیم، می‌بینیم موضوعی که به شکلی گسترده بر تمام آثار او سایه افکنده، تفکر عرفانی است. حتی مضامین معمول شعرش نمکی از عرفان دارد؛ آن هم با گرایش وحدت وجودی ابن عربی و پیروان او. بنابراین شناخت محتوای عرفانی شعر بیدل یکی از مقدمات ضروری شناخت سبک شعری اوست. تلاش نویسنده در این کتاب معرفی این بعد از کار بیدل و بیدل‌شناسی و در واقع شناخت سبک هندی است.

در این کتاب ابتدا مبحث عرفان به طور خلاصه مرور شده و در بخش دوم نویسنده به زندگی ابن عربی پرداخته است. در بخش سوم زندگی بیدل با عنوان «بیدل عربی» مورد بررسی قرار گرفته است. وحدت وجود در بخش چهارم کتاب تبیین شده و تمثیلات وجودی در غزلیات و رباعیات بیدل در بخش پنجم کتاب مورد تبیین و بررسی قرار گرفته است. در بخش‌های دیگر کتاب به ترتیب به موضوعاتی از قبیل وحدت ادیان، آفرینش، وجود خیالی، انسان، پارادوکس‌ها و اضداد و عشق پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

1. عرفان

2. زندگی ابن عربی

3. زندگی بیدل عربی

4. وحدت وجود

5. تمثیلات وجودی در غزلیات و رباعیات بیدل

6. وحدت ادیان

7. آفرینش

8. وجود خیالی

9. انسان

10. پارادوکس‌ها و اضداد

11. عشق

فهرست منابع

فهارس