معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در این کتاب، نویسنده مسائل حوزۀ زیبایی‌شناسی را که یکی از شاخه‌های مهم فلسفه است، بر کتاب فیه ما فیه مولانا جلال‌الدین بلخی، یکی از بزرگ‌ترین و پرآوازه‌ترین نمایندگان سنت فرهنگی ایران و جهان اسلام، عرضه کرده و پاسخ‌های فیه ما فیه را به برخی از پرسش‌های زیبایی‌شناسی ذکر کرده است. چنان‌که از میان خیل عظیم پرسش‌های امروزین ناظر به زیبایی‌شناسی، فیه ما فیه فقط به معدودی، نفیاً و اثباتاً پاسخ داده است و در باب تقیه ساکت بوده است.

شاید بتوان گفت که پرسش‌هایی که فیه ما فیه به آنها پاسخ داده است، بدین صورت دسته‌بندی می‌توانند شد: مسائل مربوط به فلسفۀ هنر و ناظر به مفهوم هنر: تعریف هنر و تقلید و آفرینش هنری؛ مسائل مربوط به فلسفۀ هنر و ناظر به کارکرد هنر: خودابرازگری و فرآیند آفرینش هنری، هنر و لذت؛ مسائل مربوط به فلسفۀ زیبایی: مفهوم زیبایی، زیبایی و کمال، زیبایی و شکوهمندی (= جلال)، زیبایی و لطف، و زیبایی و مطبوعیت، آفاقی یا انفسی یا آفاقی ـ انفسی بودن زیبایی؛ مسائل مربوط به فلسفۀ نقد. گفتنی است که نویسنده فقط به گزارش نظام‌مند آراء مولانا در فیه ما فیه در باب این موضوعات و مسائل اکتفا نکرده است، و به تحلیل آن آراء، یعنی کشف و استخراج پیش‌فرض‌ها و نیز لوازم آنها هم پرداخته است.

پرسش‌های پیش‌گفته ساختار منطقی‌ای دارند که طرح همۀ آنها را به صورتی که در پژوهش آمده است ایجاب می‌کند؛ اما اینکه مولانا در فیه ما فیه به همۀ این مسائل به یکسان پرداخته باشد و برای همۀ پرسش‌ها بتوان پاسخی از آن بیرون کشید بحثی دیگر است. به عبارت دیگر مسائل و پرسش‌هایی که در چهار بخش از پی هم طرح شده‌اند، مسائل انسان امروزند و لزوماً مولانا به همۀ مسائل امروز ما با همین ساختار نمی‌اندیشیده است. بر همین اساس مولانا دربارۀ برخی مسائل بیشتر و در خصوص برخی دیگر کمتر سخن گفته است. حتی برخی مسائل را به سکوت برگزار کرده و اصلاً در باب آنها حرفی نزده است.

همۀ پاسخ‌هایی که از فیه ما فیه در این کتاب استخراج شده هم لزوماً ابداع خود مولانا نیستند. برخی از دیدگاه‌های او دست‌کم در دنیای اسلام بداعت دارند و بنابراین ابداع خود اویند، اما برخی دیگر سابقه دارند و احتمالاً مولانا آنها را از دیگران اخذ کرده است؛ ولی باید گفت که یافتن تبار و ریشۀ اندیشه‌های مولانا، از جمله در باب تولید هنری، خود تحقیقی جداگانه می‌طلبد.

تقریباً همۀ پاسخ‌هایی که در این کتاب آمده‌اند، از دل نظام فکری مولوی بیرون کشیده شده‌اند. به عبارت دیگر از پس خواندن پژوهش، مخاطب درخواهد یافت که نظام فکری مولانا در فیه ما فیه چه پاسخ‌هایی را ایجاب می‌کند. دیدگاه‌های استخراج‌شده از فیه ما فیه در باب تولید هنری عموماً آثار و نتایج منطقی نظام فکری مولوی و عموماً دیدگاه هستی‌شناختی و الاهیاتی او در این کتاب‌اند و از دل تحلیل‌ها و استنتاج‌های گاه پیچیده حاصل آمده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت دبیر مجموعه

مولانا و هنر/ مصطفی ملکیان

* درآمد

در باب چیستی

در باب چرایی

در باب چگونگی

نکاتی چند در باب مولانا

1. ماهیت هنر

وجه سلبی: هنر چه نیست؟

وجه ایجابی: هنر چه هست؟

2. ماهیت زیبایی

وجه سلبی: زیبایی چه نیست؟

وجه ایجابی: زیبایی چه هست؟

3. انواع زیبایی

انواع زیبایی بر حسب دارندۀ زیبایی

انواع زیبایی بر حسب اطلاق و نسبیت زیبایی

انواع زیبایی بر حسب روش کشف و تشخیص زیبایی

4. تولید هنری

مراد از تولید هنری

فرق تولید هنری با ادراک هنری

فرق تولید هنری با نقد هنری

خاستگاه میل آدمی به تولید هنری

خاستگاه قدرت آدمی بر تولید هنری

نتیجه‌گیری

کتابنامه

نمایه