معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

گرچه کتاب‌آرایی سابقه‌ای دیرین و نمونه‌هایی هنرمندانه دارد؛ اما سابقۀ آن به مفهومی که با صنعت چاپ و دنیای نشر امروزی پیوستگی داشته باشد، هم‌سال ورود چاپ به ایران است؛ مهم‌تر از آن، کتاب‌آرایی جدی که امروزه بیشتر با نام صفحه‌آرایی شناخته می‌شود، پس از آن بود که ناشران کار و کسب نشر را در سدۀ گذشته، پیشۀ حرفه‌ای خود کردند. از این دوران، کتاب‌هایی با کتاب‌آرایی‌های ساده بر جای مانده که البته در بند محدودیت‌های فنی چاپ زمان خود هم بوده است. البته عموم تلاش‌ها در این زمینه معطوف به حروف‌چینی و کار پای دستگاه‌های چاپ است و فن‌ور چاپ، موصوف به حروفچین و صفحه‌بند، کار کتاب‌آرایی را پای دستگاه چاپ، متناسب با مقتضیات زمان خود، سامان می‌داد. روش کار هم متمرکز بر چیدن حروف و متناسب با توانایی فنی چاپ آن زمان بود و کتاب بخش‌بخش آماده می‌شد؛ در نتیجه در آن دوران، کتاب‌آرایی امروزی چندان محلی از اعراب نداشت.

فراگیرتر شدن نشر کتاب و تأسیس چاپخانه‌های مجهز در سال‌های آغازین 1300 و نخستین کوشش‌های جدی در تصویرگری، در سال‌های 1320، کتاب‌آرایی‌ها را گامی به پیش برد؛ اما تا رسیدن به کارهای حرفه‌ای‌تر و هنرمندانه‌تر سال‌هایی باقی بود. تأسیس مؤسسه انتشارات فرانکلین، همراه با گسترش فعالیت تعدادی دیگر از ناشران و آغاز به کار ناشرانی آگاه‌تر به امور حرفه‌ای در سال‌های آغازین 1330، زمینه‌ساز توجه ویژه به کالبد کتاب به مثابۀ هویتی مجزا از مفهوم ذهنی کتاب شد. تحولات سیاسی و اجتماعی و ظهور نویسندگان و مترجمان در پی تحولات سیاسی و اجتماعی در دهه‌های آغازین سدۀ اخیر، گسترش نشر کتاب را در پی داشت. همین امر نیز به تحول در آراستن کتاب‌ها به منظور خوانا و جذاب کردن مطالعۀ کتاب با استفاده از قلم‌های جدید و نظم دادن به هر صفحۀ کتاب و توجه به جزئیاتی که امروزه با واحدهای پیش و پس از متن می‌شناسیم، منجر شد. در نتیجه هنرمندان و فناورانی که به «تولید» کتاب نگاهی حرفه‌ای داشتند و آن را محصولی فرهنگی برای عرضه به جامعه می‌پنداشتند، به دنیای نشر کتاب پا نهادند.

از پیشگامان و سرآمدان هنر کتاب‌آرایی، هرمز وحید است که کار خود را در سال 1333، هم‌زمان با تأسیس مؤسسۀ انتشارات فرانکلین آغاز کرد و بیش از چهار دهه در کار کتابندگی کوشید. نظام دادن به تولید فنی و هنری، آن‌طور که پیش از آن در نشر ایران تجربه نشده بود، دستاورد اساسی وحید است که در هیئت انتشار کتاب‌های نفیس، سرپرستی تولید کتاب‌ها و مجموعه‌های مهم نشر ایران، آموزش کتاب‌آرایان، کمک به راه‌اندازی و توسعۀ مجموعه‌های مرتبط با تولید و چاپ کتاب از او به یادگار مانده است. همچنین کمک به اجرای طرح‌ها و برنامه‌های فرهنگی در مؤسسۀ انتشارات فرانکلین و بعدها در میراث برجامانده از فرانکلین، بخش مهم کارنامۀ حرفه‌ای وحید است. این کتاب مروری کوتاه و جامع بر زندگی و کارنامۀ کاری وحید و بیان دستاوردهای حرفه‌ای او بر اساس بررسی هنرمندی‌های او و مستند به نوشته‌ها و گفته‌های وحید و خویشان و دوستان و همکارانش و نیز پژوهش‌های نشرپژوهان و کارشناسان هنری است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار ناشر

مقدمه

از تولد تا هنر

کارنامۀ آرایه‌گری

پس از هنرورزی

درگذشت

پی‌نوشت‌ها

تصاویر