معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب دربرگیرندۀ گزارش و برگردان باب «ادب» یعنی باب سوم از ده باب حماسۀ بزرگ شاعر گرانقدر شیعۀ امامی عرب در قرن دوم و سوم هجری حبیب بن اوس طائی (ابوتمام) است.

ابوتمام در سال 192 هجری در روستای جاسم در مناطق جنوب سوریه به دنیا آمد، در شام بزرگ شد؛ سپس به مصر رفت و پنج سال در آنجا زندگی کرد. آورده‌‌اند در مسجد عمروالعاص سقایی می‌کرد و به دانشجویان و مدرسان و .... آب می‌داد و این کار به او اجازه می‌داد در جلسات درسی که در آنجا تشکیل می‌شد، شرکت کرده و استفاده نماید. از آنجا که هوش زیاد و حافظه‌ای قوی داشت، توانست در این مدت مقدار زیادی شعر حفظ کند. وی در سال 231 هجری فوت کرد.

از آنجا که با بالارفتن فرهنگ مردم و تکامل روحیات و خلق و خوی آنان و رواج شهرنشینی و زیادشدن گرفتاری‌ها، دیگر کمتر کسی وقت و حوصلۀ شنیدن قصیده‌های طولانی را داشت، چشم‌داشت مردم از شاعران یک دگرگونی در سبک و سیاق شعر بود؛ بنابراین شاعران در پاسخ به این انتظار مردم، شروع به پالایش و سرودن شعر با هدف‌های معین با معانی و مفاهیم ویژه‌ای کردند و اولین کسی که به جمع‌آوری اینگونه اشعار پرداخت، ابوتمام بود که کتابی تألیف کرد و نام کتاب خود را با اطلاق جزء به کل «حماسة الکبری» نام گذاشت که میان مردم به حماسه معروف است.

ابوتمام در حماسۀ خود حدود 882 حماسیه از 600 شاعر انتخاب کرد که نامی از حدود سیصد نفر از آنها را نبرده و فقط بسنده کرده است به بیان «و قال آخر ....» یا «قالت امرأة ...» و در بیشتر موارد به ناآشنایی از قبیله‌ای آشنا نسبت داده و گفته: «قال رجل من بنی الحارث» یا «قالت امرأة من بنی طیئ» یا به ناشناسی از عرب بدوی نسبت داده و می‌گوید »و قال اعرابی» یا «قالت اعرابیة» و همۀ اینها به سبب ناآشنایی با سرایندۀ اصلی شعر است.

ابوتمام از شاعران دورۀ جاهلی، مخضرمی، اسلامی، اموی و عباسی انتخاب شعر کرده است؛ ولی بیشترین آنها به دورۀ جاهلی و صدر اسلام اختصاص دارد. وی 56 حماسیه را نیز از زنان انتخاب کرده که بیشترین رقم در میان کتاب‌های حماسه است.

حماسۀ ابوتمام و حماسۀ بحتری به طور خاص و باقی حماسه‌ها به طور عام، مقدار زیادی از شعر جاهلی و شعر صدر اسلام و عصر اموی و عباسی را برای آیندگان حفظ کرده‌اند که تنها در این دو حماسه نزدیک به ده هزار بیت نقل شده که پژوهشگران در زمان‌های مختلف و در موضوع‌های گوناگون به‌ویژه در پژوهش دیوان‌های شاعران از آن استفاده کرده و می‌کنند. این حماسه‌ها از جنگ‌ها و حوادث قدیمی قوم عرب و همچنین وسایل جنگی که در آن زمان‌ها به کار می‌رفته و اسامی پهلوانان و جنگ‌آوران معروف آن زمان و اصل و نسب و اینکه از کدام قبیله یا طایفه بوده‌اند، یاد شده است. همچنین این حماسه‌ها آداب و عادات عرب‌ها، ارزش‌های حاکم میان آنها، ضرب‌المثل‌ها، حکمت‌ها و خرافه‌ها را برای ما بازگو می‌کنند.

باب «ادب» که باب سوم از حماسۀ ابوتمام است، شامل 55 حماسیه (نه قصیده)، 44 مقطوعه از مردان، یک مقطوعه از زن (الحرقة بن نعمان) و دو تک‌بیت در 236 بیت است. اساس برگردان و گزارش در این کتاب بر اساس شرح ابوعلی مرزوقی است که دقیق‌ترین و نزدیک‌ترین پژوهش علمی به عصر ابوتمام است و بر اساس حروف قافیه مرتب شده است؛ چراکه این شرح آرای گوناگونی از نقد را برای خواننده گزارش می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

قافیۀ همزه

قافیۀ باء

قافیۀ جیم

قافیۀ دال

قافیۀ راء

قافیۀ ضاد

قافیۀ عین

قافیۀ فاء

قافیۀ قاف

قافیۀ لام

قافیۀ میم

قافیۀ نون

قافیۀ یاء