معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

تمایل به نگارش تاریخ ایران و نیز دیگر مناطق جغرافیایی، به جای فراهم‌آوری مبنای محکم برای درک نهادها و کارکردهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بنیادی، تغییرات درونی آنها و چگونگی عملکرد این نظام‌ها، به ایجاد بینش‌های جدید و تعاملات نظری در راستای گفتمان به اصطلاح عقلانی می‌انجامد. در واقع این بینش‌های جدید ممکن است مطلوب و مبتکرانه باشد؛ اما اغلب خواننده به حال خود واگذار شده تا حدس بزند که اجزای ساختمان اجتماعی از چه مواد و مصالحی ساخته می‌شوند و آیا عوامل و سازمان‌های یادشده در دورۀ سلطنت شاهان یا محدوده‌های زمانی مختلف، دقیقاً همسان هستند؟ اجبار محققان به گسترش دامنه تجزیه و تحلیل و خودداری از رویکردهای سطحی، هماننده رویه‌ای که در این کتاب اخذ شده، منجر به ایجاد اشتیاق وافر همراه با بینش‌های جدید و مطالعات تطبیقی در آنها می‌شود که ممکن است تجزیه و تحلیل‌هایی را به وجود آورد که اگر از منظر چارچوب زمانی تاریخی طولانی‌تر نگریسته شود، قابل قبول نبوده و مستلزم تفاوت‌های جزئی بیشتر می‌باشد که در بیشتر مواقع صراحتاً اشتباه هستند.

بنابراین در این پژوهش به‌کارگیری اصطلاحات فنی ایرانی اجتناب‌ناپذیر می‌باشد؛ زیرا واقعیت این است که وقتی به سراغ جزئیات رفته می‌شود، کار مشکل‌تر از آن است که تصور می‌شود. این امر قطعاً به نویسنده کمک می‌کند تا از طریق این مطالعات تطبیقی نشان دهد که او می‌داند دربارۀ چه موضوعی می‌نویسد و تصور نمی‌کند که خوانندگان واقعاً می‌دانند که برای مثال یک وکیل، وزیر یا یک داروغه در دورۀ صفوی چه مناصبی هستند. در واقع آنها نمی‌دانند؛ زیرا شناخت ما نسبت به این عناوین دیوانی بسیار ناقص است.

بخشی از حجم این کتاب، نتیجۀ این واقعیت است که از زمان اولین تلاش جدی مینورسکی برای طرح این موضوع در سال 1362 قمری بسیاری از متون فارسی و نیز منابع آرشیوی اروپایی در دسترس قرار گرفته‌اند که هر دو اطلاعات بسیار جدیدی ارائه می‌کنند. همچنین پژوهش پیشگامانۀ تحلیلی دیگری توسط کلاوس رهربرن، انجام پژوهش مهم ژان اوبن کمتر قابل حصول بوده است. بنابراین فقط پژوهش‌های متعدد راجرسیوری می‌تواند خوانندۀ انگلیسی‌زبان را نسبت به سازمان‌های دولت صفوی رهنمون شود. این پژوهش دربارۀ سازمان حکومت صفوی مطالب و تجزیه و تحلیل‌های آنان را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. بنابراین روشن است که این اثر خیلی به آثار پژوهشی محققان پیشین متکی است؛ هرچند بیشتر مبتنی بر تحلیل‌های آنهاست و در صورت لزوم اشتباهات‌شان را تصحیح می‌کند.

فصل اول که به بررسی سازمان حکومت مرکزی می‌پردازد، آشکارا مدیون رهربرن، اوبن و سیوری است. با وجود این، اطلاعات جدید بیشتری در مورد صاحب‌منصبان عالی‌رتبۀ دولت و مقررات وزارت اعظم افزوده شده است. فصل دون که به بحث دربارۀ حکومت ایالتی می‌پردازد، هر چند تا حد زیادی از تحلیل‌های قبلی رهربرن پیروی می‌کند، ولی اطلاعات تازۀ بسیاری به‌ویژه در مورد کارکرد داروغه و وزیر بدان می‌افزاید. هیچ یک از این دو فصل مسائل مالی را مورد بررسی قرار نمی‌دهند، چراکه در کتاب جداگانه‌ای از نویسنده به این موضوع پرداخته شده است. فصل سوم بیشترین اطلاعات موجود جدید را ارائه می‌دهد. این فصل به بررسی ارتش صفوی، چگونگی تشکیل، کم و کیف اصلاحات و پیامدهای آن می‌پردازد. این بحث به سازماندهی واحد مختلف نظامی محدود نشده است، بلکه به تشریح کاربرد جنگ‌افزار، فنون و شیوه‌های جنگی و چگونگی پیروزی در جنگ‌ها و محاصره‌ها نیز می‌پردازد. در همۀ فصول در مواردی که مطالب کافی به این منظور وجود داشته، فهرستی از صاحب‌منصبان شناخته‌شده به متن الحاق شده است.

در نهایت این پژوهش نشان می‌دهد که تحول عظیمی در ساختار قدرت و دولت صفوی بعد از سال 1009 ـ 1010 قمری به وجود آمد. وقتی که قبایل قزلباش مجبور بودند قدرت خود را با گروه نورسته، غلامان شاهی یا غلامان که با خواجگان ادغام شدند، تقسیم کنند، این تجزیۀ قدرت، توانمندی اجرایی شاه را استحکام بخشید؛ اما سرانجام دولت را به دلیل فقدان دولتمردان قوی و کارآمد که کشور را رهبری کنند، فلج کرد. فقدان اصول راهنما یا ایدئولوژی مزید بر علت شد و سرانجام منجر به سقوط سلسلۀ صفوی گردید.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مؤلف

مقدمۀ مترجم

نقد و بررسی کتاب «دیوان و قشون در عصر صفوی»

دیباچه

فصل اول: ساخت حکومت مرکزی

فصل دوم: نظام حکومت ایالتی

فصل سوم: سازمان سپاه

کتاب‌شناسی

نمایه‌ها