معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب دربرگیرندۀ پنج مقاله دربارۀ زبان‌شناسی قبل از اسلام است که در سال‌های 1327 الی 1334 در بعضی از مجلات ادواری از جمله یغما منتشر شده بودند و اکنون به صورت مستقل و در یک کتاب چاپ گردیده‌اند.

شیخ شهاب الدین معروف به شیخ اشراق و شهاب مقتول که یکی از بزرگ‌ترین حاملان بینش ایرانی و زنده‌کنندۀ حکمت ایران باستان است، جا به جا اصطلاحات کهن را به کار برده است. از آن جمله چون خورشید را از جهت افاضۀ نور و حرارت ـ به تیع سنن ایرانی ـ سرچشمۀ انتفاع عظیم دانسته، در مقالات خود گاه از آن به نام نیّر اعظم و گاه به نام اوستایی وی، هورخش (که پارسی شده هوره خئته است) یاد و تجلیل بسیار می‌کند و او را واسطۀ افاضۀ کیان فره (فرۀ کیانی) می‌داند. در مقالات شیخ اشراق دو گفتار ـ و یا به بیان واضح دو نیایش ـ دیده می‌شود به نام: اینک هورخش کبیر و هورخش صغیر. در اولین نوشتار این کتاب زنده‌یاد دکتر محمد معین پس از بیان نکاتی دربارۀ هورخش، متن هورخش کبیر ره که در نسخۀ خطی نفیسی متعلق به آقای سیدمحمد مشکوة استنساخ شده و به تصحیح استاد علامه قزوینی رسیده، با حواشی ذکر کرده است. از مطالعۀ این نوشتار پیداست که چگونه سنت کهن ایرانی پس از گذشت شش قرن، یکی از فرزندان اصیل ایران آن را احیا کرده است.

زبان‌های ایرانی امروزی بخش بزرگی از آسیا را فرا گرفته است. حدود این زبان‌ها از مشرق دره رود سند و ایالت چینی سین تسزیان است درختا. از مغرب تا منطقۀ مسیر دجله گسترده می‌شود از شمال تا جبال قفقاز و از جنوب تا آن سوی خلیج فارس و بحر عمان انتشار دارد و در کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان، ترکیه، عراق، شوروی، سوریه و چین به زبان‌های مختلف ایرانی سخن می‌گویند. در دومین نوشتار کتاب زبان‌های ایرانی در خارج از ایران بررسی شده است که به ترتیب عبارتند از: فارسی، زبان پشتو یا افغانی، کردی، بلوچی، آسی، تاتی، طالشی، پامیری و کومزاری. در این نوشتار افزون بر معرفی هر یک از این زبان‌ها و گویش‌ها، محدودۀ جغرافیایی مورد استفاده نیز تبیین شده است.

نوشتار سوم کتاب نوشتۀ لوتس گیل هامر ـ وزیر مختار آلمان در تهران سال 1334 ـ و با ترجمۀ غلامعلی تربیت است. نویسنده در این نوشتار ابتدا به وجود خط میخی در ویرانه‌های تخت جمشید و نقش رستم اشاره کرده و سپس به چگونگی کشف خط میخی در کتیبه‌های این بناها اشاره کرده است. در پایان این نوشتار نیز ترجمۀ دو قسمت از کتیبۀ بزرگ بیستون آورده شده است.

چهارمین نوشتار این کتاب نوشتۀ پرفسور والتر هنینگ با ترجمۀ زنده‌یاد معین است. این رساله شامل متنی سخنرانی و نیز ترجمۀ دقیق مقالۀ اصلی ایشان است. این نوشتار دربارۀ کتیبه‌های پهلوی است نویسنده معتقد است همۀ کتیبه‌های فارسی (به زبان پهلوی و پارتی) متعلق به عهد ساسانی با نخستین سال‌های پس از خاتمۀ عهد ساسانی است و در میان آنها حتی یکی هم از زمان اشکانی نیست و همۀ کتیبه‌های عمده، متعلق به قرن اول سلطنت ساسانی یعنی از زمان اردشیر مؤسس سلسله تا زمان نرسی جوان‌ترین نوادۀ اوست.

نوشتار پایانی کتاب توسط قاسم حلب به نگارش درآمده و احمد آرام آن را ترجمه کرده است. نویسنده در این نوشتار باور دارد که لغات هندی، اروپایی و سامی از یک ریشه گرفته شده‌اند. در بخشی از این نوشتار آمده است: «کرستینان در مقالۀ خود ثابت کرده است که دوره حجر جدید یعنی حدود 9000 سال پیش از این نژادهای آریائی و سامی یکی بوده‌اند ....».

فهرست مطالب کتاب:

1. هورخش ـ سهروردی/ محمد معین

2. زبان‌های ایرانی در خارج از ایران/ بهرام فره‌وشی

3. کشف خط میخی/ لوتس گیل هامر

4. کتیبه‌های پهلوی/ والتر ب. هنینگ

5. پیشرفتی در زبان‌شناسی/ احمد آرام

نمایه