معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

پرویز کیمیاوی که در تاریخ سینمای مستند ایران به اعتبار برخی آثارش، جزء بهترین‌ها و تأثیرگذارترین‌ها محسوب می‌شود؛ اما از مسیر دانشگاه سیراکیوز وارد این عرصه نشده است. او که تحصیلات سینمایی‌اش را در فرانسه طی کرده و از مدرسۀ سینمایی ایدک فارغ‌التحصیل شده بود، بر حسب اتفاق با فرخ غفاری که آن زمان به عنوان مشاور مدیرعامل تلویزیون در شرف تأسیس ایران منصوب شده بود، در پاریس آشنا و از همان جا به عنوان فیلم‌ساز دعوت به کار می‌شود. فریدون رهنما نویسنده، شاعر و فیلم‌ساز آن دوران که سرپرستی گروه «ایران‌زمین» تلویزیون را بر عهده داشت، چند جوان از جمله پرویز کیمیاوی، ناصر تقوایی و نصیب نصیبی را دعوت به همکاری کرده و از آنها می‌خواهد برایش فیلم مستند بسازند. این سرآغاز کار حرفه‌ای کیمیاوی در ایران است.

بدعت‌ها و بدایع کیمیاوی در زمینۀ مستندسازی و فرار از پرداخت‌های کلیشه‌ای که ریشه در سنت فیلم‌سازی دانشگاه سیراکیوز داشت و بیشتر ساخته‌هایشان از لحن و ساختار گزارشی برخوردار بودند، به‌زودی نام او را در ردۀ بهترین‌های این عرصه قرار داد. دست‌کم سه اثر از مستندهای آن زمان کیمیاوی یعنی «تپه‌های قیطریه»، «یا ضامن آهو» و «پ، مثل پلیکان» به خاطر نوآوری‌هایشان در فرم و لحن، همچنان جایگاه برجسته‌ای در تاریخ سینمای مستند ایران دارند.

کیمیاوی که دوران اول اقامتش در فرانسه تقریباً با پیدایش و ادامۀ جریان موج نو در سینمای آن کشور هم‌زمان بود، پس از کارورزی‌های نخستین برای اثبات توانایی‌هایش به مدیران تلویزیون و ساختن فیلم‌های گزارشی‌ای همچون «بازارهای مشهد» می‌کوشد تا از حد یک گزارشگر صرف و مأمور معذور فراتر رود و از چشمۀ زلال خلاقیت و آموخته‌هایش بهره بگیرد و «جور دیگر»ی به وقایع و به‌ویژه به آدم‌ها نگاه کند. نقب به درون آدم‌ها که از «یا ضامن آهو» آغاز شد، با بهره‌گرفتن خلاقانه از امکانات فنی و تکنیکی، برخی آثار او از جمله سه فیلم یادشده را به شعر تصویری تبدیل کرده است. به‌ویژه «ضامن آهو» که اساساً از نظر فرم و زبان و بهره‌گیری از صدا به غزلی عاشقانه می‌ماند.

پرویز کیمیاوی یکی از کسانی بود که پس از چهار پنج سال فعالیت در زمینۀ مستندسازی وارد عرصۀ فیلم‌های بلند شد؛ اما نه از آن جنس که همگان مشتری‌اش باشند. او با ساخت «مغول‌ها» که ساختارشکنانه‌ترین و غیرمتعارف‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران تا همین حالا محسوب می‌شود، توان و خلاقیت خود را در معرض قضاوت مخاطبان بالقوه‌اش قرار داد. عوام از فیلم برآشفتند و نخبگان به شیوۀ یکی به نعل و یکی به میخ زدن این فیلم خاص را تحلیل و تأویل کردند. «مغول‌ها» از نظر موضوع و مضمون در ادامۀ راهی بود که کیمیاوی از ابتدا واردش شده بود؛ راه فرهنگ و هویت ملی که همچنان ادامه دارد. او در سه فیلم بلند بعدش‌اش «باغ سنگی»، «اوکی مستر» و «ایران سرای من است» نیز همین رویکرد را داشته است. در واقع داستان‌های او هم دربارۀ آدم‌ها و هم دربارۀ ایران‌زمین پرداخته شده‌اند؛ اما زبان و لحن او به گونه‌ای نیست که همگان و با هر سطح سوادی آسان بتوانند با این آثار به‌ویژه «مغول‌ها» ارتباط برقرار کنند.

کمال‌گرایی در پرداخت و سخت‌کوشی برای خلق تصاویر دلخواه از دیگر ویژگی‌های کیمیاوی از همان ابتدا تا به امروز بوده است. بنابراین کیمیاوی را می‌توان سینماگری چندلایه دانست که هم عشق به سینما در آثارش موج می‌زند و هم عشق به سرزمینش. او اگرچه اغلب به گذشته چنگ می‌اندازد، رو به آینده دارد. این رویکرد، نوعی مقابله با سینمای عامه‌پسند موسوم به فیلم‌فارسی نیز محسوب می‌شود.

در این کتاب پس از نیم‌نگاهی به آثار کیمیاوی، دوران کودکی، نوجوانی و جوانی او به روایت خودش آورده شده است. تمامی این بخش از فیلم مستند «تصویر در انتظار» ساختۀ حسن صلح‌جو و نیز راش‌های استفاده‌نشدۀ این فیلم که کارگردان در اختیار مؤلف قرار داده، برگرفته شده است. در ادامه نخست به فیلم‌های کوتاه و مستند کیمیاوی پرداخته شده و در پایان نیز فیلم‌های بلند او بررسی شده‌اند. پایان‌بخش کتاب نیز شماری از دیدگاه‌ها دربارۀ کیمیاوی و سینمای اوست.

فهرست مطالب کتاب:

در یک نگاه

پیش‌درآمد

کودکی، نوجوانی، جوانی

فیلم‌های کوتاه و مستند

فیلم‌های بلند

دیدگاه‌ها

نمایه