معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

تئاتر برای خواندن نیست؛ موضوعی که حتی صاحب‌نظران تئاتر نیز با آنکه به‌راحتی قادر به توضیحش نیستند، به‌خوبی بدان واقف‌اند. بازیگران و کارگردانان تئاتر بیش از هر فرد دیگری بر این مسئله اشراف دارند؛ آنان هر نوع تفسیر در این حوزه را بی‌ثمر دانسته و بدان با دیدی خالی از تحقیر نمی‌نگرند. خوانندگان عادی نیز می‌دانند که تئاتر برای خواندن نیست؛ خوانندگانی که در هر بار مواجهه با متنی که به طور یقین برای خواندن نگاشته نشده، سختی خوانش آن را به جان می‌خرند. با این وجود، همۀ افراد از تجربۀ «تکنیکی» لازم در تصور یا تجسم یک اجرایی خیالی از متن برخوردار نیستند. گرچه تجسم خیالی اجرا کاری است که هر خواننده‌ای کم‌وبیش آن را انجام می‌دهد، عملکری فردی که نه به لحاظ نظری و نه از جنبۀ عملی قابل اثبات نمی‌باشد.

همچنین نباید قابلیت خطای علم و اثبات‌گرایی را نادیده گرفت: نشانه‌شناس مدعی نیست که می‌توان حقیقت متن را نشان داد، حقیقتی که خود متکثر است، بلکه سعی او بر آن است تا نظامی از نشانه‌های متنی را شناسایی نموده تا بدین طریق، کارگردان و بازیگران نیز اسلوبی دلالت‌مند را پایه‌ریزی نمایند، نظامی که در آن تماشاگر نیز به عنوان فردیتی عینی جایگاه خویش را پیدا خواهد نمود. این نکته نیز نباید فراموش شود که معنا پیش از خوانش متن وجود داشته و نشانه‌شناس نه مفسر آن است و نه ریشه‌شناس، بنابراین نه او و نه نویسنده، هیچ‌یک مالک معنا نخواهند بود.

هدف اصلی این کتاب ارائۀ راهکاریی ساده و نیز معرفی برخی روش‌ها در خواندن متن تئاتری است. یافتن رازهای نهفته در بافت نمایش‌نامه یا آشکارنمودن آنها از حوصلۀ این بحث به دور است: هدف از این تحقیق، تعیین حالت‌های متفاوت خواندن نمایش‌نامه است؛ شیوه‌هایی که نه‌تنها کاربردی متمایز از متن را میسر می‌سازند، بلکه پیوندهای موجود میان متن و اجرا را نیز آشکار خواهند نمود.

تحلیل اجرا و همچنین رابطۀ متن ـ اجرا از دیگر موضوعات مورد مطالعۀ این کتاب است که بدین منظور حال‌های خوانش اجرا نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نخستین پرسش مطرح شده در این کتاب، خصوصیت متن تئاتری است؛ یافتن پاسخ به تعارضات موجود میان کسانی که اولویت را به نمایش‌نامه می‌دهند با آن دسته از افراد که قدرت نوشتار را نادیده قلمداد می‌کنند، از دیگر اهداف مورد مطالعه در این کتاب است. به این ترتیب مشخص می‌شود که در مبارزۀ میان نظریه‌پرداز و عوامل اجرا، نقش نشانه‌شناس نه در حکم داور، بلکه به عنوان سازمان‌دهنده است؛ چراکه هر یک از دو گروه درگیر، در خدمت نظامی از نشانه‌ها قرار دارند؛ نظامی که پایه‌گذار جدالی واقعی میان نظریه و عمل است و می‌بایست مورد بررسی و بازسازی قرار گیرد.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: متن ـ اجرا

1. رابطۀ اجرا ـ متن

2. نشانه در تئاتر

3. تئاتر و ارتباط

فصل دوم: الگوی کنشی در تئاتر

1. کلان ساختارها

2. عناصر جاندار: از عامل تا پرسوناژ

3. الگوی کنشی

4. بازیگران، نقش‌ها

فصل سوم: پرسوناژ

1. نقد مفهوم پرسوناژ

2. پرسوناژ و سه جلوۀ مطالعاتی آن

3. شیوه‌های تحلیل پرسوناژ

فصل چهارم: تئاتر و فضا

1. مکان صحنه

2. در باب نشانه‌شناسی فضای تئاتری

3. فضای تئاتری و شیوه‌های دسترسی به آن

4. نقطۀ آغازین صحنۀ تئاتری

5. فضا و تماشاگر

6. الگوواره‌های فضایی

7. معماری تئاتر و فضا

8. ابژۀ تئاتری

فصل پنجم: تئاتر و زمان

1. مدت و زمان تئاتری

2. دال‌های زمانی

3. ارجاع

4. زمان و توالی‌ها

فصل ششم: گفتمان تئاتری

1. شرایط گفتمان تئاتری

2. گفتمان نویسنده

3. گفتمان پرسوناژ

4. دیالوگ، چندصدایی، دیالکتیک